Αχιλλέας Δημητριάδης στον «Π»: Παρενέργειες στο περιουσιακό από τη μη λύση του Κυπριακού

Ύστερα από ανεπιτυχείς προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού σχεδόν 50 χρόνων, καταλήξαμε στην απελπιστική κατάσταση που είμαστε σήμερα, όπου το Κυπριακό παραπαίει και οι Ελληνοκύπριοι ιδιοκτήτες περιουσιών στα κατεχόμενα προβληματίζονται για το τι πρέπει να κάνουν. Ο νομικός Αχιλλέας Δημητριάδης μιλά για τα λάθη σε ό,τι αφορά το μεγάλο θέμα του περιουσιακού στα κατεχόμενα, τις προσφυγές Ε/Κ στην Επιτροπή Αποζημιώσεων αλλά και για τη δημιουργία Ταμείου Αλληλεγγύης από την Κυπριακή Δημοκρατία που να αγοράζει τις περιουσίες των προσφύγων. Ο κ. Δημητριάδης σχολιάζει το θέμα των ιδιωτικών συμφωνιών, μεταξύ προσφύγων και επενδυτών στα κατεχόμενα, και απαντά και σε τρία βασικά ερωτήματα. Είναι ηθικά σωστό να το κάνεις αυτό; Είναι πολιτικά σωστό να το κάνεις; Είναι νομικά σωστό;

Υπάρχει μια σύγχυση σε ό,τι αφορά το θέμα των περιουσιών στα κατεχόμενα με αποτέλεσμα ο κόσμος να είναι μπερδεμένος.

Για να αντιληφθεί κάποιος το θέμα του περιουσιακού, πρέπει να το χωρίσει σε δυο μέρη. Το ένα αφορά το τι γίνεται στις ελεύθερες περιοχές όπου εφαρμόζεται ο νόμος της Κυπριακής Δημοκρατίας χωρίς κανένα εμπόδιο. Το δεύτερο είναι το τι γίνεται στα κατεχόμενα όπου επιπρόσθετα εφαρμόζεται ο «νόμος» της υποτελούς στην Τουρκία τοπικής διοίκησης, για τον οποίο ευθύνη έχει η Τουρκία που de facto έχει την κατοχή και τον έλεγχο των περιουσιών. Στην Κυπριακή Δημοκρατία υπάρχει το Κτηματολόγιο, το οποίο για τα κατεχόμενα στην Κερύνεια και την Αμμόχωστο δίνει πιστοποιητικά ιδιοκτησίας τα οποία εκδίδονται μετά το 1974, αφού οι Τούρκοι πήραν τα μητρώα των Κτηματολογίων. Τα πιστοποιητικά που δίνει το Κτηματολόγιο βοήθησαν και είναι η βάση πάνω στην οποία αποδείξαμε στο Στρασβούργο το δικαίωμα ιδιοκτησίας, στην υπόθεση Τιτίνας Λοϊζίδου, διασφαλίζοντας την πιστοποίηση του ιδιοκτήτη της συγκεκριμένης περιουσίας από το χαρτί που εκδίδει η Κυπριακή Δημοκρατία. Τώρα, η τουρκοκυπριακή διοίκηση με το άρθρο 159 του «συντάγματος» λέει πως όλες οι εγκαταληφθείσες περιουσίες των Ε/Κ (κατά τη δική τους εκδοχή) περιέρχονται στην κυριότητα της διοίκησης. Με απλά λόγια, έχουν μετατραπεί σε χαλίτικα! Κατά το δικό τους δίκαιο, αυτές οι περιουσίες ανήκουν στη διοίκηση η οποία και διαχειρίζεται τις περιουσίες αυτές. Ο μόνος νόμιμος τρόπος για να σταματήσει τη διαχείριση από τη διοίκηση είναι η προσφυγή στην Επιτροπή Ακίνητης Ιδιοκτησίας της Τουρκίας, στην κατεχόμενη Λευκωσία (ΕΑΙ).

Ποιος ο ρόλος της Επιτροπής Αποζημιώσεων των κατεχομένων;

Το 2010, μετά την απόφαση Δημόπουλος vs Τουρκίας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), διαπιστώθηκε ότι η ΕΑΙ έχει μια διαδικασία η οποία δεν είναι αντίθετη με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Διακιωμάτων (ΕΣΔΑ). Παραμένει όμως ανοικτό το θέμα της αποτελεσματικότητάς της. Αυτό σημαίνει πως το ΕΔΑΔ δέχτηκε αυτήν την επιτροπή της Τουρκίας. Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι όταν κάποιος προσφύγει σε αυτή, δεν τίθεται θέμα αναγνώρισης του ψευδοκράτους διότι είναι απλώς ένα εσωτερικό ένδικο μέσο της Τουρκίας. Εκτός από αυτό, να μην ξεχνάμε πως τα άτομα δεν αναγνωρίζουν κράτη, αλλά μόνο τα κράτη μπορούν να αναγνωρίζουν άλλα κράτη. Άρα προσφυγή στην ΕΑΙ δεν συνιστά αναγνώριση του ψευδοκράτους, γιατί αποτελεί μιαν υποτελή στην Τουρκία τοπική διοίκηση. Για να σου αναγνωρίσει τον τίτλο ιδιοκτησίας η Τουρκία, πρέπει να προσφύγεις στην ΕΑΙ, με το πιστοποιητικό ιδιοκτησίας του Κτηματολογίου της Κυπριακής Δημοκρατίας και έτσι να αποδείξεις πως είσαι ο ιδιοκτήτης αυτής της περιουσίας. Από την ΕΑΙ, μπορεί κάποιος να ζητήσει τριών ειδών θεραπείες; Πρώτον, να του επιστραφεί η περιουσία του, δηλαδή αποκατάσταση. Δεύτερον, να ανταλλάξει την περιουσία του στα κατεχόμενα με τ/κ περιουσία που βρίσκεται στις ελεύθερες περιοχές και τρίτον να υπάρξει αποζημίωση. Αυτή επίσης χωρίζεται σε δυο διαφορετικά είδη: Αποζημίωση για την απώλεια ενοικίων από το 1974 ή/και αποζημίωση για αγορά της περιουσίας από τη διοίκηση των κατεχομένων. Ας πάρουμε την πιο απλή περίπτωση που είναι η ανταλλαγή περιουσιών (η δεύτερη θεραπεία πιο πάνω). Αυτή δεν μπορεί να εφαρμοστεί διότι ο Κηδεμόνας τουρκοκυπριακών περιουσιών στις ελεύθερες περιοχές δεν δέχεται να γίνονται αυτές οι ανταλλαγές. Άρα, αν βρεθεί ένας Ελληνοκύπριος που έχει περιουσία στα κατεχόμενα και ένας Τουρκοκύπριος που έχει περιουσία στις ελεύθερες περιοχές, ο νόμος του Κηδεμόνα (που επιβλέπει τη διαχείριση των τουρκοκυπριακών περιουσιών) απαγορεύει να γίνει αυτή η ανταλλαγή. Πάμε στην πρώτη θεραπεία που είναι η επιστροφή της περιουσίας στον Ε/Κ ιδιοκτήτη. Μπορείς να ζητήσεις και υπάρχουν περιπτώσεις που έχουν επιστραφεί περιουσίες στους νόμιμους Ε/Κ ιδιοκτήτες. Το πρόβλημα είναι ότι οι πιο πολλοί που πάνε στην ΕΑΙ δεν ζητούν επιστροφή, αλλά επιδιώκουν χρηματική αποζημίωση, το οποίο ασφαλώς και είναι δικαίωμα και επιλογή τους. Αν κάποιος αποφασίσει να πάει στην ΕΑΙ, κατά την άποψή μου πρέπει να ζητά μόνο επιστροφή και ενοίκια από το 1974. Αυτό συνήθως δίδεται, όταν δεν υπάρχει κάποιος μέσα, όταν δηλαδή δεν υπάρχει επεμβασίας ή χρήστης. Και είναι γι’ αυτό που για το Βαρώσι είναι ιδεώδης υπόθεση να επιδιωχθεί η θεραπεία σε αυτή τη βάση. Γιατί μέσα στο Βαρώσι, δεν υπάρχει χρήστης, μέχρι στιγμής, για να μπορούν οι Τούρκοι να προβάλουν ως επιχείρημα ότι δεν μπορούν να σου επιστρέψουν την περιουσία σου, διότι μένει τάχα κάποιος μέσα τα τελευταία 50 χρόνια. Γι’ αυτό επιμένω ότι οι Βαρωσιώτες όλοι πρέπει αμέσως να κάνουν προσφυγή, και να ζητούν επιστροφή της περιουσίας τους και ενοίκια, όχι πώληση. Και έρχομαι και στην τρίτη θεραπεία που είναι αποζημιώσεις που είναι δύο ειδών: Αποζημίωση για τα ενοίκια από το 1974 έως σήμερα και αποζημίωση υπό τύπον «απαλλοτρίωσης», με την οποία σου δίνουν ένα ποσό σε αντάλλαγμα την πώληση της περιουσίας σου.

Σύμφωνα με δημοσίευμα τ/κ εφημερίδας, μέχρι σήμερα έχουν επιδικαστεί αποζημιώσεις 382.541.826 στερλινών.

Ναι, αυτές είναι οι πληροφορίες. Από αυτά τα 380 εκατομμύρια φαίνεται να πληρώθηκαν γύρω στα 280 εκατ., και εκκρεμεί η πληρωμή των υπόλοιπων 100 εκατ. Αυτά είναι σε περιπτώσεις όπου η διοίκηση αγοράζει τις περιουσίες αυτές.

Έρχομαι όμως πίσω στις ελεύθερες περιοχές. Πώς αντικατοπτρίζονται οι διευθετήσεις αυτές στις ελεύθερες περιοχές στο επίσημο Κτηματολόγιο; Η απάντηση είναι πως δεν αντικατοπτρίζονται. Διότι κανένας δεν πάει να δηλώσει ότι πούλησε την περιουσία του στη διοίκηση των κατεχομένων. Άρα έχουμε την περίεργη κατάσταση στις ελεύθερες περιοχές ο Ελληνοκύπριος να είναι ο εγγεγραμμένος ιδιοκτήτης, ενώ στα κατεχόμενα ύστερα από αίτησή του στην ΕΑΙ και συμφωνία με τη διοίκηση, έχει ουσιαστικά αποζημιωθεί και πουλήσει την περιουσία του. Πότε θα λυθεί αυτό; Όταν υπάρξει λύση του Κυπριακού και θα ξεκαθαρίσουν τα θέματα των απαιτήσεων. Ο Ελληνοκύπριος, ο οποίος ήδη πούλησε την περιουσία του στη διοίκηση των κατεχομένων, απλούστατα σε περίπτωση λύσης δεν θα μπορεί να έχει καμία απαίτηση αφού θα του πουν οι Τουρκοκύπριοι ότι έγινε η πώληση και δόθηκαν τα χρήματα τα οποία είχαν συμφωνηθεί.

Γιατί η Δημοκρατία δεν καλεί τους Ε/Κ να πουν εάν πώλησαν την περιουσία τους;

Αυτοί που κάνουν αίτηση στην ΕΑΙ, φαίνεται να έχουν ήδη κάποιες αρνητικές επιπτώσεις στην Κυπριακή Δημοκρατία. Για παράδειγμα, φαίνεται ότι όταν κάνεις αίτηση για να πάρεις βοήθεια από τον Φορέα ίσης κατανομής βαρών, δεν επιτρέπεται να προχωρήσει η αίτησή σου αν δεν δηλώσεις ότι δεν θα αποταθεί στην ΕΑΙ. Αυτό δεν το είδα σε κυπριακό νόμο. Το έχω ακούσει από άτομα τα οποία πηγαίνουν να πάρουν βοήθεια από την κυβέρνηση, η οποία τους αναγκάζει να υπογράψουν ότι δεν πήγαν στην ΕΑΙ. Ακόμα, δεν κατάλαβα ποιον νόμο χρησιμοποιούν για να κάνουν αυτή τη διάκριση. Αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχει αυτή η πρακτική. Υπήρχε περίοδος στο παρελθόν που η Κυπριακή Δημοκρατία έφερε δυσκολίες στους πρόσφυγες για να παίρνουν πιστοποιητικά ιδιοκτησίας για την περιουσία τους στις κατεχόμενες περιοχές. Η άποψή μου είναι ότι δεν υπάρχει σοβαρή και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση αυτού του θέματος. Μια εισήγηση που είχα κάνει κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου ήταν η δημιουργία Ταμείου Αλληλεγγύης από την Κυπριακή Δημοκρατία που να αγοράζει τις περιουσίες των προσφύγων. Έτσι δεν θα αναγκάζονται να πωλούν την περιουσία τους στη διοίκηση στα κατεχόμενα. Προφανώς, ύστερα από 50 σχεδόν χρόνια και την υφιστάμενη οικονομική κατάσταση, υπάρχουν σοβαρά προβλήματα. Γι’ αυτό έχω προτείνει να αγοράζει η Κυπριακή Δημοκρατία αυτές τις περιουσίες σε τιμές που τους προσφέρουν στα κατεχόμενα, με δικαίωμα του πρόσφυγα, όταν ορθοποδήσει, να την αγοράσει πίσω αν θέλει. Έτσι κατά τη γνώμη μου βοηθά ένα κράτος τους πολίτες του σε δύσκολες εποχές.

Τι είναι το κόστος για προσφυγή στην Επιτροπή Αποζημιώσεων;

Άποψή μου είναι πως εάν κάποιος θέλει να προσφύγει στην ΕΑΙ, να το πράξει για επιστροφή της περιουσίας του και για ενοίκια από το 1974, δηλαδή για την απώλεια χρήσης. Να καταχωρίσει την αίτησή του, να διασφαλίσει ότι είναι ο ιδιοκτήτης και όταν έρθει η ένσταση, να αποφασίσει τι να κάνει. Το κόστος για αυτήν την προσφυγή είναι αναλόγως του ποιος (δεν είναι κατ’ ανάγκη δικηγόρος) θα τη διαχειριστεί. Συνήθως το κόστος αυτό είναι ένα εφάπαξ ποσό και μετά ένα ποσοστό επί της είσπραξης. Δεν θεωρώ σωστό να πω περισσότερα για να μην παρερμηνευθεί ότι κάνω διαφήμιση. Αν και δεν χρειάζεται να πάρεις δικηγόρο για να προσφύγεις στην ΕΑΙ, η άποψή μου είναι πως το άτομο που θέλει να προσφύγει, καλό θα ήταν να συμβουλευτεί τον προσωπικό Ε/Κ δικηγόρο του γιατί δυστυχώς υπάρχουν πολλοί καλοθελητές.

Ποια είναι η διαδικασία ενώπιον της επιτροπής;

Υπάρχουν μεγάλες καθυστερήσεις για διάφορους λόγους. Και ακριβώς αυτό είναι το δεύτερο σημείο που είχα αναφερθεί. Το πρώτο είναι ότι η ΕΑΙ δεν είναι αντίθετη με την ΕΣΔΑ και το δεύτερο ότι η αποτελεσματικότητά της πρέπει να ελεχθεί.

Αυτό το πράγμα μέχρι τώρα μόνο μία φορά έχει γίνει στο ΕΔΑΔ, διότι μόνον ένας πήγε στην ΕΑΙ και μετά που δεν ικανοποιήθηκε από τη θεραπεία, εξάντλησε τα ένδικα μέσα στα κατεχόμενα, δηλαδή στο διοικητικό δικαστήριο και στο Εφετείο, για να φτάσει στο Στρασβούργο και να αποδείξει ότι η κατάσταση με την επιτροπή δεν είναι λειτουργική. Περιμένουμε τώρα ακόμα δύο τέτοιες υποθέσεις.

Στην πρώτη υπόθεση σχετικά με την Τύμπου, η Κυπριακή Δημοκρατία έλαμψε διά της απουσίας της. Η δεύτερη υπόθεση αφορά περιουσία στο Βαρώσι, για την οποία ύστερα από διάφορες προτροπές, η κυβέρνηση βοήθησε τελικά με το να υποστηρίξει νομικά την αιτήτρια στο ΕΔΑΔ. Αυτό που διαπιστώνω είναι ότι η Κυπριακή Δημοκρατία βασικά δεν ξέρει τι θέλει. Και δεν ξέρει τι να υποστηρίξει: Να υποστηρίξει τον κόσμο ώστε να πάει στην ΕΑΙ και να διεκδικήσει την περιουσία του και να πάρει τις θεραπείες σε ατομικό επίπεδο ή να περιμένουν όλοι αυτοί να λυθεί το Κυπριακό και να ξεκαθαρίσει τελικά το περιουσιακό; Δυστυχώς όμως, στο μεταξύ, η Κυπριακή Δημοκρατία δεν δημιουργεί το Ταμείο Αλληλεγγύης για να βοηθήσει αυτούς τους ανθρώπους να ξεπεράσουν την οικονομική δυσχέρεια στην οποία βρίσκονται σήμερα λόγω της όλης κατάστασης.

Οι άνθρωποι έχουν προβλήματα και παρά να έχουν τίτλους ιδιοκτησίας στα κατεχόμενα και ταυτόχρονα να χάνουν το σπίτι τους στις ελεύθερες περιοχές, η επιλογή νομίζω είναι εμφανής. Το πρόβλημα είναι ότι καμιά κυβέρνηση, διαχρονικά, δεν αντιμετώπισε ριζικά το θέμα αυτό και η εισήγηση για δημιουργία του Ταμείου Αλληλεγγύης είναι εκεί, είναι εφικτή και αν η πολιτεία ενδιαφέρεται αρκετά για τους πρόσφυγες, θα το κάνει.

Από το 2004 που δημιουργήθηκε η ΕΑΙ μέχρι σήμερα (δηλ. 19 χρόνια), έχουν επιδικαστεί 380 εκατ. Όταν τα υπολογίσει κάποιος, θα δει πως χρειάζονται περίπου 20 εκατ. ευρώ τον χρόνο από τον προϋπολογισμό της Δημοκρατίας. Δεν είναι απαγορευτικά αυτά τα ποσά. Το ότι δεν έχει γίνει, είναι διότι δυστυχώς δεν υπάρχει αρκετή θέληση από την πολιτεία. Είτε αυτή είναι η κυβέρνηση είτε αυτή είναι η Βουλή.

Τι γίνεται με τις ιδιωτικές συμφωνίες;

Η Επιτροπή Ακίνητης Ιδιοκτησίας, πέρα από την εξακρίβωση του ιδιοκτήτη με βάση τους τίτλους του Κτηματολογίου της Δημοκρατίας, έχει και έναν δεύτερο ρόλο κάτω από τον «νόμο» του 2008 στα κατεχόμενα. Αυτός είναι η καταγραφή της μεταβίβασης εκεί όπου, μετά την αίτηση στην ΕΑΙ, ο Ελληνοκύπριος συμφωνεί να πωλήσει την περιουσία του στον Τουρκοκύπριο που ζει τώρα μέσα ή τη χρησιμοποιεί. Η διαφορά εκεί είναι ότι τα λεφτά ο Ελληνοκύπριος δεν τα παίρνει από τη διοίκηση των κατεχομένων όπως αναφέραμε πιο πάνω, αλλά από τον αγοραστή της περιουσίας και θα υπογράψει τα σχετικά χαρτιά του Κτηματολογίου των κατεχομένων.

Υπάρχουν κυκλώματα που εκμεταλλεύονται το περιουσιακό;

Πέρα από τη διάσταση για το πώς το κράτος χειρίζεται το περιουσιακό, πρέπει να δούμε και τη διάσταση των αιτητών. Οι αιτητές έχουν διάφορες επιλογές και βεβαίως υπάρχουν και διάφοροι οι οποίοι τους εκπροσωπούν, με διάφορους τρόπους και όπως πάντα υπάρχουν και επιτήδειοι οι οποίοι κάνουν αυτό το πράγμα με σκοπό να εκμεταλλευτούν. Γι' αυτό οι εισηγήσεις μου προς τους Ελληνοκύπριους είναι να συμβουλευθούν τον προσωπικό τους Ελληνοκύπριο δικηγόρο, τον οποίον εμπιστεύονται, για να μπορούν να αξιολογήσουν την οποιαδήποτε συμφωνία που θα κάνουν.

Πρόσφατα δημοσιεύσαμε μια σειρά από ρεπορτάζ σε σχέση με την εκμετάλλευση ε/κ περιουσιών από Ισραηλινό επενδυτή.

Αυτό που περιγράφεται, εφόσον όλα αυτά ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, είναι σφετερισμός βιομηχανικής κλίμακας. Το πρώτο ερώτημα είναι εάν ο Ελληνοκύπριος ιδιοκτήτης πήγε στα κατεχόμενα να κάνει αίτηση στην ΕΑΙ για να του αναγνωρίσουν την ιδιοκτησία του. Διότι αν δεν πήγε στα κατεχόμενα, τότε δεν υπάρχει η αναγνώριση της ιδιοκτησίας του από την τ/κ διοίκηση. Τώρα, η συμφωνία μπορεί να γίνει και με άλλον τρόπο για να μην χαρακτηρίζεται ως σφετερισμός. Μπορεί το άτομο αυτό να ήρθε σε επαφή με τον Ελληνοκύπριο ιδιοκτήτη και να κατέληξαν σε ιδιωτική συμφωνία χωρίς να πάνε στην ΕΑΙ. Αυτό είναι μια εμπορική συμφωνία που ένας Ελληνοκύπριος θα συνάψει με αυτό το άτομο.

Υπάρχουν τρία ερωτήματα σε αυτό το θέμα. Είναι ηθικά σωστό να το κάνεις αυτό; Είναι πολιτικά σωστό να το κάνεις; Είναι νομικά σωστό; Αυτά τα τρία επίπεδα πρέπει να τα ξεχωρίσουμε, διότι πολλές φορές αλληλοχρησιμοποιούνται και συγχύζουν το θέμα. Υπάρχει ηθικό θέμα για κάποιον να πουλήσει την περιουσία του στα κατεχόμενα, π.χ. σε κάποιον Ισραηλίτη ή Ευρωπαίο για να χτίσει σπίτια για να πουλά; Δηλαδή, αν το πουλούσε νότια της Πράσινης Γραμμής, δεν θα αποτελούσε πρόβλημα και αν το πουλά βόρεια της Πράσινης Γραμμής, αποτελεί πρόβλημα; Αυτό το ερώτημα πρέπει να το απαντήσει ο καθένας ξεχωριστά και είναι θέμα προσωπικής ηθικής.

Δεύτερον: το πολιτικό θέμα. Υπάρχει πολιτικό κόστος (και εδώ εννοούμε αν γίνεται η επίλυση του Κυπριακού πιο δύσκολη), εάν πουλά κάποιος Ελληνοκύπριος σε ξένο την περιουσία του για να την πουλά μετά εκείνος σε ξένους; Και πάλι δεν θα δώσω απάντηση, αλλά θα θέσω το ερώτημα: Είναι καλύτερο για τις διαπραγματεύσεις για το Βαρώσι να έχουν προσφύγει στην ΕΑΙ όλοι οι Ε/Κ ιδιοκτήτες περιουσιών και να ζητούν επιστροφή; Ή είναι καλύτερο να το δώσουν σε Τούρκους επιχειρηματίες;

Τρίτον: το νομικό θέμα. Εδώ μπορώ να τους δώσω απάντηση ότι για το κυπριακό Κτηματολόγιο δεν γνωρίζω να υπάρχει νόμος ο οποίος να απαγορεύει σε κάποιον να πουλήσει την περιουσία του στα κατεχόμενα σε μια κυπριακή εταιρεία, η οποία ενδεχομένως να ελέγχεται από ξένους.