Fake news και αλήθειες για τα εμβόλια: Ο Δρ Διέτης και ο Δρ Τσιούτης απαντούν

Του Δρος Νικόλα Διέτη και του Δρος Κωνσταντίνου Τσιούτη.


O Δρ Διέτης και o Δρ Τσιούτης απαντούν σε διάφορες ερωτήσεις για τον κορωνοϊό και λύνουν τις απορίες των αναγνωστών.

Στείλτε τις δικές σας απορίες στο epistoles@politis.com.cy

Ο Δρ Κωνσταντίνος Τσιούτης είναι Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας και Πρόληψης/Ελέγχου Λοιμώξεων στην Ιατρική Σχολή του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου και επικφαλής της Ομάδας Επιστημόνων που συμβουλεύει τον υπουργό Υγείας για θέματα τής πανδημίας του νέου κορωνοϊού.

Ο Δρ Νικόλας Διέτης είναι Επίκουρος Καθηγητής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου.



ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ

Είμαι 40 ετών και εργάζομαι ως ταμίας σε υπεραγορά και νομίζω ότι θα έπρεπε να έχω προτεραιότητα όσον αφορά τον εμβολιασμό. Το ρίσκο καθημερινά είναι τεράστιο (όχι μόνο για COVID-19), ωστόσο δεν είμαι στη λίστα προτεραιότητας. Γιατί;



Δυστυχώς τα εμβόλια δεν είναι όλα διαθέσιμα για όλους, το οποίο φυσικά θα ήταν και το επιθυμητό. Γι’ αυτόν τον λόγο έχει γίνει διαχωρισμός σε ομάδες του πληθυσμού βάσει προτεραιότητας με στόχο: 1) τη μείωση της νόσου και των θανάτων, και 2) την προστασία του συστήματος υγείας. Και οι δύο αυτοί στόχοι σχετίζονται πρωτίστως με τη μείωση του κινδύνου κάποιος / κάποια που θα μολυνθεί να νοσήσει σοβαρά και να καταλήξει στο νοσοκομείο, σε ΜΕΘ ή και να πεθάνει. Αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να προστατευτούν πρώτα, ώστε να μειώσουμε τους θανάτους και να αποσυμφορήσουμε το σύστημα υγείας. Όπως μας έχουν δείξει αρκετές αναλύσεις δεδομένων μέχρι σήμερα από θανάτους και νοσήσεις COVID-19, η βαριά νόσηση και οι θάνατοι εξαρτώνται κυρίως από την ηλικία και τα υποκείμενα νοσήματα. Επομένως αυτά τα δύο κριτήρια καθορίζουν κατά πολύ τη σειρά προτεραιότητας, κάτι που γίνεται σε όλες τις χώρες παγκοσμίως και όχι μόνο στην Κύπρο. Σαφώς και το ρίσκο μόλυνσης αυξάνεται σε επαγγέλματα υψηλού κινδύνου και μέσα σε αυτά είναι και όσα εξυπηρετούν κοινό. Είναι πλήρως κατανοητό και φυσιολογικό να αγχώνεστε για το ρίσκο που παίρνετε καθημερινά εξυπηρετώντας κόσμο. Αλλά το επιστημονικό ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: ποιος έχει μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσει βαριά ή να πεθάνει, ένας 40άρης ή ένας 85άρης; Τα επιστημονικά δεδομένα μας λένε ότι ο δεύτερος έχει πολλαπλάσια πιθανότητα βαριάς νόσου και θανάτου απ’ ό,τι ο πρώτος. Και επομένως η επιλογή των επιστημόνων παγκοσμίως στη σχεδίαση της λίστας προτεραιότητας βασίστηκε κυρίως στην ηλικία και στα υποκείμενα νοσήματα, και δευτερευόντως στα επαγγέλματα υψηλού κινδύνου.







ΜΕ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΛΛΕΡΓΙΩΝ

Έχω ιστορικό αλλεργιών σε αντιβιοτικά κ.λπ., πάσχω από άσθμα. Φοβάμαι να κάνω το εμβόλιο, είμαι 67 ετών και θα ήθελα να μάθω αν θα μπορούσα να κάνω τεστ για να δω αν είμαι αλλεργική στο συγκεκριμένο εμβόλιο προτού το κάνω. Θα ήταν λύση ένα αλλεργικό τεστ;

Κατ’ αρχάς, να ξεκαθαρίσουμε ότι αλλεργία σημαίνει κάποιου τύπου αντίδραση, είτε σε ένα φάρμακο είτε σε κάποιο τρόφιμο είτε σε κάποια άλλη ουσία που εμφανίζεται αμέσως μετά ή κάποιες ώρες μετά τη λήψη της. Η αλλεργία εκδηλώνεται συνήθως με εξάνθημα στο δέρμα, φαγούρα (στο δέρμα, στον λαιμό, στα μάτια, στα αφτιά), ενώ πιο σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να παρουσιάσουν δυσκολία στην αναπνοή, ζαλάδα, εξάνθημα σε μεγάλη έκταση του σώματος. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να επέλθει πτώση της αρτηριακής πίεσης και της καρδιακής λειτουργίας, η λεγόμενη αναφυλακτική αντίδραση. Η αναφυλακτική αντίδραση είναι η μόνη αλλεργική αντίδραση που είναι απειλητική για τη ζωή και χρειάζεται άμεση ιατρική παρέμβαση. Εμφανίζεται όμως μόλις στα πρώτα λεπτά μετά τη λήψη της ουσίας που την προκαλεί. Γι’ αυτόν τον άτομα με ιστορικό αναφυλακτικής αντίδρασης ή άτομα με συχνές και διαφορετικές αλλεργίες θα πρέπει να ενημερώσουν το άτομο που θα τους εμβολιάσει, να δώσουν πλήρες ιστορικό της κατάστασης και απλώς να παραμείνουν στον χώρο του εμβολιασμού για τουλάχιστον 30-60 λεπτά μετά τον εμβολιασμό τους ούτως ώστε οποιαδήποτε αλλεργική αντίδραση κι αν προκύψει να υπάρχει συνεχής παρακολούθηση και άμεση βοήθεια από το νοσηλευτικό προσωπικό. Όλα τα συνεργεία εμβολιασμού και οι εμβολιαστικοί σταθμοί στην Κύπρο είναι εφοδιασμένοι με κατάλληλο εξοπλισμό και εκπαιδευμένο προσωπικό για αντιμετώπιση αναφυλακτικών αντιδράσεων. Επομένως, δεν θα πρέπει ένα ιστορικό αλλεργίας να μας αποτρέπει από το να εμβολιαστούμε, αφού το ρίσκο από μια μόλυνση είναι πολλαπλάσιο από το ρίσκο μιας αλλεργίας, η οποία μάλιστα θα είναι και αντιμετωπίσιμη ακόμη και στη χειρότερη μορφή της. Όσον αφορά το άσθμα (και ειδικά το αλλεργικό άσθμα), δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι θεωρείται ιδιαίτερος παράγοντας ρίσκου βαριάς νόσησης μετά από μόλυνση από έναν ιό που επιτίθεται στο αναπνευστικό σύστημα. Επίσης, η παρουσία άσθματος δεν σημαίνει ότι υπάρχει αυξημένο ρίσκο αλλεργικής αντίδρασης στο εμβόλιο. Όσον αφορά την ερώτησή σας για αλλεργικό τεστ, δεν υπάρχει κάποιο τεστ που να σχετίζεται ειδικά με το εμβόλιο ώστε να μπορεί να σας ενημερώσει εάν είστε ή όχι αλλεργικός στα συστατικά του. Τέλος, ειδικά όσον αφορά την αλλεργία σε άτομα που θα λάβουν κάποιο εμβόλιο για την COVID-19, σύμφωνα με τα δεδομένα των κλινικών δοκιμών που έγιναν, όπως και από τα στοιχεία που υπάρχουν από τον εκτεταμένο έως τώρα εμβολιασμό, κάποιος/α με ιστορικό αλλεργίας σε κάποιο αντιβιοτικό δεν θεωρείται ότι έχει αυξημένο κίνδυνο στα συγκεκριμένα εμβόλια.





 ΦΑΡΜΑΚΑ ΚΑΙ ΕΜΒΟΛΙΟ

Πάσχω από μια ασθένεια και παίρνω φάρμακα. Δεν γνωρίζω εάν πρέπει ή όχι να κάνω το εμβόλιο. Τι πρέπει να κάνω;

Είναι σημαντικό να ξέρουμε ότι το εμβόλιο έχει επίσημη αντένδειξη (δηλαδή λόγο για να μην το πάρεις) μόνο για όποιον / όποια έχει αλλεργία στα συστατικά του εμβολίου. Για όλους τους άλλους πολίτες που πάσχουν από κάποια συγκεκριμένη ασθένεια ή που παίρνουν κάποιο φάρμακο δεν υπάρχει κανένα επιστημονικό δεδομένο που να αποτρέπει τους ασθενείς αυτούς από το να εμβολιαστούν. Και γι’ αυτό οι ασθένειες αυτές δεν περιέχονται στην έγκριση του εμβολίου ως αντενδείξεις. Υπάρχουν όμως κάποιες ασθένειες ή φάρμακα που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με το ανοσοποιητικό σύστημα (π.χ. καρκινοπαθείς, ασθενείς με αυτοάνοσα, μεταμοσχευμένοι, ανοσοκατασταλμένοι κ.λπ.) και άρα μπορούν να επιδράσουν στην ικανότητα του ασθενούς να δημιουργήσει αντισώματα ενάντια στον κορωνοϊό όταν εμβολιαστεί. Επειδή οι ασθενείς αυτοί είναι ετερογενείς (π.χ. οι καρκινοπαθείς έχουν διαφορετικούς καρκίνους σε διαφορετικά στάδια, με διαφορετικές θεραπείες), γι’ αυτόν τον λόγο δεν μπορεί να δοθεί μια γενική οδηγία για τους ασθενείς αυτών των ασθενειών για το εάν το εμβόλιο θα είναι ή όχι αποτελεσματικό ή ασφαλές. Επομένως, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων συστήνει να συμβουλευτούν τον γιατρό τους πριν τον εμβολιασμό. Και τι εκτίμηση θα κάνουν οι γιατροί; Δύο εκτιμήσεις: Πρώτον, την ισορροπία μεταξύ του ρίσκου στην υγεία του ασθενούς από μόλυνση με κορωνοϊό και, δεύτερον, την ισορροπία μεταξύ του οφέλους να κάνει το εμβόλιο ο ασθενής και το όφελος να μην το κάνει. Αυτές τις δύο εκτιμήσεις θα τις αξιολογήσει ο προσωπικός σας γιατρός με βάση το ιστορικό σας, την παθολογία της ασθένειάς σας, τα φάρμακα που παίρνετε και εάν αυτά παρεμβαίνουν στη δράση του εμβολίου, με βάση το ρίσκο βαριάς νόσησης ή θανάτου που έχετε (ηλικία, υποκείμενο νόσημα κ.λπ.). Αυτήν την αξιολόγηση θα τη συζητήσει μαζί μας ο γιατρός σας και θα σας βοηθήσει στο να αποφασίσετε. Αυτό που δεν θα ήταν δόκιμο να γίνει είναι να αποτραπεί ο εμβολιασμός χωρίς να γίνει αυτή η αξιολόγηση, μόνο λόγω της δυσκολίας αυτής. Υπενθυμίζεται ότι οι ασθενείς με τις πιο πάνω ασθένειες έχουν και το υψηλότερο ρίσκο να νοσήσουν βαριά ή/και να πεθάνουν μετά από μόλυνση και επομένως είναι και η βασική κατηγορία πληθυσμού που στοχεύει πρωτίστως να προστατεύσει ένα εμβόλιο.







ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΤΟ ΕΜΒΟΛΙΟ

Μπορώ να επιλέξω το εμβόλιο που θα κάνω;

Αυτή είναι μια ερώτηση που θα πρέπει να απευθυνθεί στο Υπουργείο Υγείας και στην αρμόδια ομάδα οργάνωσης των εμβολιασμών. Σε αυτήν τη στήλη δεν εκπροσωπούμε ούτε τα ακαδημαϊκά ιδρύματά μας ούτε το υπουργείο. Απαντάμε σε ερωτήσεις που έχουν σχέση με το επιστημονικό μέρος ώστε να προωθήσουμε την κατανόηση της επιστήμης στους πολίτες. Όταν θα υπάρχουν πάνω από ένα εμβόλια διαθέσιμα δεν θα υπάρχει κανένας επιστημονικός λόγος για να αποτρέπεται η επιλογή των εμβολίων από τον εμβολιασθέντα, εφόσον όλα τα εμβόλια παίρνουν χορήγησης. Βεβαίως, υπάρχει η περίπτωση κάποιο εμβόλιο στο μέλλον να μην είναι διαθέσιμο για μια περίοδο, ενώ άλλο μπορεί να είναι, αφού η διαθεσιμότητα του κάθε εμβολίου βασίζεται στις δόσεις τις οποίες παραλαμβάνει η πολιτεία και στον ρυθμό εμβολιασμού των πολιτών. Για παράδειγμα αν υπάρχουν διαθέσιμα δύο εμβόλια και ένα από αυτά έχει τελειώσει, τότε είναι πιθανό να μην υπάρχει δυνατότητα επιλογής μέχρι να επανακυκλοφορήσει. Εκτός από αυτήν την τεχνικότητα, δεν μπορούμε να υπολογίσουμε άλλους λόγους που μπορεί να αποτρέψουν την επιλογή του εμβολίου με το οποίο θα εμβολιαστεί ένας πολίτης.





FAKE NEWS ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Αντιλαμβάνομαι πως συνεχίζεται η μελέτη όσον αφορά τον κορωνοϊό καθώς δεν γνωρίζουμε τα πάντα, γι’ αυτό και υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις από ειδικούς. Πώς μπορώ εγώ ως πολίτης να είμαι σίγουρος γι’ αυτά που αναφέρονται και ποιους τελικά θα πρέπει να εμπιστεύομαι; Πώς θεωρείτε ότι πρέπει να κινηθώ ώστε να ενημερώνομαι σωστά είτε για τα εμβόλια είτε για τον κορωνοϊό;

 

Αυτή είναι μια πολύ καλή και ειλικρινής ερώτηση και ευχαριστούμε. Θα προσπαθήσουμε να την απαντήσουμε με τον ίδιο βαθμό ειλικρίνειας. Η επιστήμη πηγαίνει μόνο μπροστά. Και πηγαίνει μπροστά όχι μόνο επειδή ανακαλύπτει νέα πράγματα, αλλά και γιατί κάνει συνεχώς αυτοκριτική, γιατί συνεχώς αμφιβάλλει και δεν διστάζει να διορθώσει με ταχύτητα μια λανθασμένη άποψη όταν νέα δεδομένα / τεκμήρια δείξουν κάτι διαφορετικό. Αυτή η επιστημονική διαδικασία μας φέρνει καρπούς εδώ και αιώνες, και είναι αυτή που μας δίνει το πολυτιμότερο αγαθό: την εμπιστοσύνη του κόσμου. Επομένως, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι μέσα σε αυτήν την επιστημονική διαδικασία είναι θεμιτό να υπάρχουν διαφορετικές επιστημονικές προσεγγίσεις ή εκτιμήσεις όταν αυτές στηρίζονται σε δεδομένα και τεκμήρια ώστε να γίνονται διεργασίες και επιστημονικές συζητήσεις που θα έχουν αποτέλεσμα. Βεβαίως, από την άλλη υπάρχουν και η επιστημοσύνη και η ευθύνη ενός επιστήμονα να τεκμηριώνει και να βασίζει την εκτίμησή του σε δεδομένα, ειδικά όταν μιλάμε δημόσια για θέματα υγείας. Ως επιστήμονες δεν δικαιούμαστε να εκφέρουμε άποψη για ένα επιστημονικό ερώτημα. Μια άποψη περιλαμβάνει συναίσθημα, υποκειμενικότητα, προσωπική εμπειρία, πεποιθήσεις, φοβίες. Αντ’ αυτού, ως επιστήμονες θα πρέπει να εκφέρουμε επιστημονική εκτίμηση. Και αυτή εκφράζεται μόνο όταν το αποτέλεσμα βασίζεται σε δεδομένα, τεκμήρια, αναλύσεις και συμπεράσματα. Έτσι, ακόμα και όταν υπάρχουν διαφορετικές επιστημονικές εκτιμήσεις, αυτές μπορούν να είναι παραγωγικές και να οδηγήσουν από κοινού σε μια επιστημονική επιλογή η οποία θα στηρίζεται σε τεκμήρια. Δυστυχώς, κάποιοι -λίγοι- επιστήμονες σε αυτήν την εποχή της πίεσης και του άγχους συγχέουν τον ρόλο τους με την προσωπικότητά τους και αντί να καταθέτουν δημόσια επιστημονικές εκτιμήσεις εκφράζουν τις προσωπικές τους απόψεις ή τις σκέψεις τους. Αυτό δυστυχώς δεν είναι επιστημονικό και παραγωγικό, ενώ φέρνει σύγχυση στους πολίτες σε τέτοιο βαθμό που μπορεί να κλονιστεί η εμπιστοσύνη του κόσμου. Από την άλλη, υπάρχουν και οι διαφορετικές επιστημονικές εκτιμήσεις, οι οποίες είναι θεμιτές. Και για να είμαστε δίκαιοι, οι όποιες διαφορετικές αυτές εκτιμήσεις είναι κατά πολύ λιγότερες από τις κοινές μεταξύ των επιστημόνων. Επομένως, ως απάντηση στο ερώτημά σας θα λέγαμε ότι θα πρέπει ένας πολίτης να μπορεί να διαχωρίσει πότε ακούει δύο επιστήμονες να εκφέρουν διαφορετικές επιστημονικές εκτιμήσεις καταθέτοντας ο καθένας τα δεδομένα στα οποία τη στηρίζει και πότε ακούει απλώς προσωπικές απόψεις. Σημειώστε βέβαια ότι σε αρκετά θέματα που βρίσκονται κάτω από την επιστημονική ομπρέλα απαιτούνται αποφάσεις που βασίζονται σε επιστημονικές υποθέσεις και επομένως θα πρέπει αυτές να ξεκαθαρίζονται. Για παράδειγμα, εάν το ερώτημα είναι «ποιο ποσοστό του πληθυσμού πρέπει να εμβολιαστεί για να έχουμε ανοσία», τότε δύο επιστήμονες μπορεί να καταλήγουν σε διαφορετική εκτίμηση χρησιμοποιώντας διαφορετική μεθοδολογία υπολογισμού. Από την άλλη, όμως, εάν το ερώτημα είναι «ποια μέτρα είναι τα κατάλληλα για να πέσουν τα κρούσματα;», τότε επειδή δεν υπάρχει κάποιο επιστημονικό τεκμήριο που να απαντάει στο ερώτημα, η επιστημονική εκτίμηση μπορεί να βασιστεί σε θεωρητικά μοντέλα, υποθέσεις ή προηγούμενη εμπειρία. Είναι λογικό η δεύτερη ερώτηση να αφήνει περισσότερο χώρο για διαφορετικές εκτιμήσεις απ’ ό,τι η πρώτη. Στον αντίποδα, π.χ. σε θέματα των εμβολίων και της βιολογίας/παθολογίας του ιού, δεν υπάρχει μεγάλος χώρο για διαφορετικές επιστημονικές εκτιμήσεις, αφού τα δεδομένα και τα τεκμήρια που έχουμε είναι πολύ συγκεκριμένα και άρα οι εκτιμήσεις πρέπει λογικά να συγκλίνουν. Για παράδειγμα, δεν μπορεί ένας επιστήμονας να τεκμηριώσει επιστημονικά ότι το εμβόλιο δεν είναι αποτελεσματικό ή δεν είναι ασφαλές όταν υπάρχουν ποσοτικοποιημένα δεδομένα και τεκμήρια που λένε το αντίθετο. Μπορεί όμως να υπάρχει διαφορετική επιστημονική εκτίμηση για το εάν το εμβόλιο θα γίνεται κάθε χρόνο ή όχι, αφού αυτή η εκτίμηση περιέχει περισσότερο θεωρητικό υπόβαθρο παρά αριθμητικά δεδομένα. Σε κάθε περίπτωση όμως η επικοινωνία της επιστημονικής άποψης παίζει σημαντικό ρόλο. Ένας επιστήμονας θα πρέπει να βοηθάει τον πολίτη να καταλάβει πού στηρίζεται η επιστημονική του εκτίμηση και να υπογραμμίζει τον όποιο χώρο αμφιβολίας υπάρχει σε αυτήν.



Αυτό το γνωρίζατε;



To εμβόλιο της Johnson & Johnson

Η αμερικανική εταιρεία Johnson & Johnson, μέσω της θυγατρικής της Janssen, μελετάει το μόνο εμβόλιο που χορηγείται με μία δόση, για το οποίο έχει κάνει συμφωνία η ΕΕ. Το εμβόλιο αυτό βασίζεται σε παρόμοια τεχνολογία με αυτό της AstraZeneca. Δηλαδή στη χρήση του κελύφους ενός ιού κοινού κρυολογήματος (αδενοϊού) μέσα στο οποίο έχει περιληφθεί το γενετικό υλικό που δίνει την οδηγία στο σώμα μας να φτιάξει την κορώνη του κορωνοϊού, ώστε να την αναγνωρίσει το ανοσοποιητικό μας σύστημα και να δημιουργήσει αντισώματα. Η εταιρεία βρίσκεται σχεδόν στη μέση της κλινικής μελέτης της φάσης 3 και εκτιμάει ότι θα έχει τα ενδιάμεσα αποτελέσματα που θα αποδεικνύουν ότι είναι αποτελεσματικό και ασφαλές μέσα στον Φεβρουάριο.



Εποπτικοί μηχανισμοί

Όταν βγαίνει ένα νέο φάρμακο ή νέο εμβόλιο υπάρχει αυτό που λέμε «Κλινική Φάση 4». Αυτή η φάση δεν είναι τίποτα άλλο από τη συνεχή εποπτεία του φαρμάκου ή του εμβολίου όσο αυτό χρησιμοποιείται από τον γενικό πληθυσμό. Η εποπτεία αυτή είναι όχι μόνο για την ασφάλεια, αλλά και για την αποτελεσματικότητα ή για οποιοδήποτε άλλο θέμα μπορεί να δημιουργηθεί (π.χ. σταθερότητα του σκευάσματος, τρόπος αποθήκευσής του κ.λπ.). Υπάρχουν πολλοί εποπτικοί μηχανισμοί, διεθνείς και εθνικοί οι οποίοι συνδέονται αυτόματα με τους οργανισμούς έγκρισης (όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων). Όταν κάποιο πρόβλημα αυξηθεί σε συχνότητα (και άρα αυξηθεί η πιθανότητα να είναι έγκυρο), τότε ενημερώνονται οι οργανισμοί αυτόματα.



Πρωταθλητές και… αργοπορημένοι

Οι εμβολιασμοί συνεχίζονται με... αργούς ρυθμούς παγκοσμίως. Εκατομμύρια κόσμος έχει εμβολιαστεί, αλλά το ποσοστό κάλυψης παραμένει χαμηλό. Πρωταθλητές μέχρι στιγμής οι Ισραηλινοί που έχουν εμβολιάσει το 24,5% του συνολικού πληθυσμού τους. Ακολουθούν τα ΗΑΕ με 15,4% και το Γιβραλτάρ με 7,4%. Η Μ. Βρετανία έχει φτάσει στο 4,5%, οι ΗΠΑ στο 3,3%, η Ιταλία στο 1,5%, ενώ Κύπρος και Ελλάδα βρίσκονται μαζί στο 0,69% και η Τουρκία στο 0,3%. Από τις χώρες της Ευρώπης τελευταία είναι η Σερβία με μόλις 0,1% εμβολιαστική κάλυψη. Διεθνώς έχουν εμβολιαστεί 32,8 εκατομμύρια άνθρωποι, το οποίο αντιστοιχεί σε 0,41% του παγκόσμιου πληθυσμού.



Επιστημονικές εταιρείες

Για κάθε επιστημονικό πεδίο υπάρχει και μια επιστημονική εταιρεία σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο. Για παράδειγμα, η Κυπριακή Καρδιολογική Εταιρεία, η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία, η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία κ.ο.κ. Όλες αυτές οι εταιρείες, σε κάθε πεδίο, βγάζουν οδηγίες προς τους γιατρούς του πεδίου τους σχετικά με το εάν είναι ή όχι ασφαλές το εμβόλιο για κάποια συγκεκριμένη ασθένεια του πεδίου ή όχι. Για παράδειγμα, πρόσφατα η Ρευματολογική Εταιρεία Κύπρου συστήνει στα άτομα με ρευματικές παθήσεις, συμπεριλαμβανομένων αυτών που λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, να εμβολιαστούν εναντίον της COVID-19. Αυτές οι εταιρείες μπορούν να βοηθήσουν τους προσωπικούς γιατρούς να κάνουν την εκτίμησή τους για κάθε ασθενή τους σχετικά με τον πιθανό εμβολιασμό τους.