Είκοσι χρόνια «ζωής» γιορτάζει σήμερα το ευρώ

Την 1η Ιανουαρίου 1999 έντεκα ευρωπαϊκές χώρες δημιούργησαν το κοινό νόμισμα και δρομολόγησαν την ενοποίηση της νομισματικής πολιτικής υπό την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

Τις δύο δεκαετίες που ακολούθησαν η ευρωζώνη επεκτάθηκε και πλέον περιλαμβάνει 19 μέλη. Το ευρώ είναι το νόμισμα που χρησιμοποιούν καθημερινά 340 εκατομμύρια άνθρωποι. Οι νέοι του σήμερα, μία ολόκληρη γενιά, δεν έχει γνωρίσει άλλο νόμισμα πέραν του ευρώ και στο μυαλό τους δεν μπορούν να υπολογίσουν τις τιμές σε δραχμές, φράγκα ή μάρκα.

Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο του Νοεμβρίου το 74% των πολιτών της ευρωζώνης πιστεύουν πως το κοινό νόμισμα είναι καλό για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρά την κρίση και την άνθιση του ευρω-σκεπτικισμού σε καμία χώρα-μέλος δεν υφίστανται πλειοψηφία εναντίον του ευρώ.

Μία γιγαντιαία πρόκληση

Ωστόσο, κάτω από την επιφάνεια το ευρώ παραμένει ένα ατελές έργο, και ο «βίος» του είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με ορισμένες από τις πιο δύσκολες ημέρες στην μεταπολεμική ιστορία της Γηραιάς Ηπείρου.

Τα πρώτα χρόνια μετά την κυκλοφορία του το κοινό νόμισμα έμοιαζε να κάνει πραγματικότητα τις προσδοκίες των εμπνευστών του. Το εμπόριο, οι ροές κεφαλαίων και ο δανεισμός ανάμεσα στα μέλη του μπλοκ αυξήθηκαν με ραγδαίους ρυθμούς. Το κόστος δανεισμού συμπιέστηκε στα επίπεδα που απολάμβανε ο «πυρήνας».

Η κρίση του 2008 όμως άλλαξε τα δεδομένα και έφερε στην επιφάνεια τις δομικές αδυναμίες της ευρωζώνης. Οι διασυνοριακές ροές που χαρακτήρισαν την εποχή των «παχιών αγελάδων» «πάγωσαν» ή αντιστράφηκαν. Η διόγκωση του χρέους και η δημοσιονομική κακοδιαχείριση οδήγησαν χώρες όπως η Ελλάδα στο χείλος της πτώχευσης.

Χωρίς την νομισματική ελευθερία να υποβαθμίσουν το νόμισμά τους οι πιεζόμενες χώρες κατέφυγαν στην λιτότητα και την εσωτερική υποτίμηση ώστε να αναβαθμίσουν την ανταγωνιστικότητά τους. Η απουσία δημοσιονομικής και τραπεζικής ένωσης σήμαινε πως τα κράτη του ευρώ είχαν κρίσιμους περιορισμούς δίχως να απολαμβάνουν την οικονομική δύναμη ολόκληρης της ευρωζώνης.

Η κρίση σε κάποιες περιπτώσεις έλαβε την μορφή φαύλου κύκλου. Φοβούμενες έξοδο αδύναμων χωρών από το ευρώ, όπως στην περίπτωση του Grexit, οι αγορές αποστασιοποιήθηκαν από την Ελλάδα, επιδεινώνοντας την ύφεση.

Μία πρώτη, επίπονη λύση δόθηκε μέσω των Μνημονίων, που αρχικά έλαβαν την μορφή διακρατικών δανείων. Το 2010 συστάθηκε ο προσωρινός μηχανισμός διάσωσης EFSF και στην συνέχεια αντικαταστάθηκε με τον μόνιμο ESM, ο οποίος έχει δύναμη πυρός 500 δισεκατομμυρίων ευρώ.

Η πραγματική ανάκαμψη για το μπλοκ ήλθε μόνον αφότου η ΕΚΤ άρχισε να πλημμυρίζει την οικονομία με χρήμα μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης, στις αρχές του 2015.

Τα χάσματα

Παρά τα μειονεκτήματα του πάντως το ευρώ δεν είναι υπαίτιο πάντοτε για τα προβλήματα της ευρωζώνης.

Πρόσφατη έρευνα της δεξαμενής σκέψης CEPS επιβεβαιώνει πως από την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης υπάρχει σημαντική απόκλιση στα εισοδήματα ανάμεσα στις χώρες του Βορρά και του Νότου. Κατά το ίδιο διάστημα όμως τα ανατολικοευρωπαϊκά κράτη έχουν μειώσει το κενό σε σχέση με την Δύση, που σημαίνει πως το ευρώ δεν είναι απαραίτητα η αιτία των δεινών.

Την ίδια στιγμή ωστόσο οι αποκλίσεις έχουν βαθύνει και σε άλλα μέτωπα. Δεδομένα του ΟΟΣΑ καταδεικνύουν πως ο Βορράς έχει μεγάλο προβάδισμα σε βάρος του Νότου στην παραγωγικότητα και στις επενδύσεις.

Η κρίση προκάλεσε επίσης βαθιά κοινωνικά τραύματα, αν και αυτά φάνηκαν πρωτίστως στις πιο αδύναμες χώρες.

Το μέλλον

Παρά τις δυσκολίες το κοινό νόμισμα τελικά επιβίωσε, διαψεύδοντας όσους προέβλεπαν την καταστροφή του ή την διάλυση της ευρωζώνης. Το κατά πόσον το ευρώ θα αποδειχτεί πετυχημένο πρότζεκτ σε βάθος χρόνου παραμένει όμως αβέβαιο.

Πολλά θα κριθούν από την ικανότητα επίλυσης των προβλημάτων που ήλθαν στο προσκήνιο τα την τελευταία δεκαετία. Το πρώτο, δειλό βήμα φαίνεται πως έγινε στην Σύνοδο Κορυφής του Δεκεμβρίου, όταν οι αρχηγοί των κρατών-μελών ενέκριναν έναν πρώτο προϋπολογισμό του 19μελούς μπλοκ και την αναβάθμιση του ρόλου του ESM.

Ο ευρω-προϋπολογισμός ίσως αποδειχτεί η πρώτη κίνηση προς την κοινοτικοποίηση κάποιων δημοσιονομικών πρωτοβουλιών. Το μέγεθός του δεν έχει διευκρινιστεί όμως οι περιορισμοί που έχουν ήδη τεθεί σημαίνουν ότι θα είναι μικρός. Συνάμα, η Γερμανία επιμένει να αρνείται την κοινή εγγύηση καταθέσεων, που θεωρείται πυλώνας προς την τραπεζική ενοποίηση.

Με αυτά τα δεδομένα το ευρώ φαντάζει ακόμα ένα έργο που απέχει πολύ από την ολοκλήρωσή του. Η ελπίδα όλων των υποστηρικτών του είναι ότι, όπως και στην περίπτωση της Ρώμης, το καλό πράγμα δεν χτίζεται σε μία ημέρα.