Αποστολή του «Π» στη Β. Ιρλανδία: Η αγωνία ενόψει του Brexit

«Είναι τρέλα, είναι τρέλα αυτό που πάει να γίνει. Δεν υπάρχει περίπτωση να δεχθούμε σκληρό σύνορο ανάμεσα στη Βόρεια Ιρλανδία και τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας. Είναι τρέλα...». Τα μάτια του μεσήλικα γεροδεμένου άντρα που μας μιλάει κοιτάνε προς την απέναντι μεριά του στενού κόλπου που χωρίζει τη Βόρεια Ιρλανδία από τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας και η φωνή του είναι απαλή παρόλο που επαναλαμβάνει διαρκώς αυτό το «είναι τρέλα». Είμαστε στο Warrenpoint, μια μικρή κωμόπολη νοτιοανατολικά του Μπέλφαστ, στα σύνορα ανάμεσα στη Βόρεια Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο δηλαδή, και τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας. Στην παμπ οι άνδρες πίνουν μπίρα, δύο γυναίκες πίνουν κρασί. Όλοι συμφωνούν με τον συνομιλητή μας και τα βλέμματά τους είναι ανήσυχα αλλά και θυμωμένα. Ο κόλπος είναι στενός σαν νορβηγικό φιόρδ και τα σπίτια στην πλευρά της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας φαίνονται καθαρά. Με το Brexit, τα σύνορα αυτά θα είναι ανάμεσα στην ΕΕ και ενδεχομένως μια τρίτη χώρα, το Ηνωμένο Βασίλειο, και όλος ο αγώνας που γίνεται έχει ως στόχο να αποφευχθεί το εφιαλτικό για όλες τις πλευρές ενδεχόμενο ενός «σκληρού συνόρου», με μια συμφωνία που να εξασφαλίζει και τη διατήρηση του υπάρχοντος καθεστώτος των ανοιχτών συνόρων ανάμεσα στις δύο Ιρλανδίες αλλά και τις απαιτήσεις της ΕΕ και του Λονδίνου. «Αν αρχίσουν να βάζουν φυλάκια στα σύνορα θα πάνε πολλοί από μας και οι αγρότες στις παραμεθόριες περιοχές για να τα γκρεμίσουν. Η Αστυνομία θα πρέπει να τα φυλάει και μπορεί να υπάρξουν εντάσεις και προβλήματα. Κανείς δεν θέλει να επιστρέψει πίσω στην εποχή της βίας αλλά με ένα σκληρό σύνορο κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι θα γίνει. Είναι τρέλα όλο αυτό και είναι τρέλα το Brexit που το ψήφισαν στα γρήγορα χωρίς κανείς να σκεφτεί τις επιπτώσεις». Στην παμπ στο Warrenpoint περιμένουν με αγωνία τις εξελίξεις από τις συζητήσεις που βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη ανάμεσα στην Τερέζα Μέι και τους Ευρωπαίους ηγέτες. Όπως και όλοι στην Ιρλανδία και τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας. Χωρίς ωστόσο να υπάρχουν μεγάλες προσδοκίες.

Πυλώνας ειρήνης

Το Brexit κινδυνεύει να ανοίξει πάλι τις πληγές της ιρλανδικής σύγκρουσης που από το 1998 και τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής έχουν επουλωθεί σταδιακά και σταθερά και έχουν φέρει μια ειρήνη στο βασανισμένο νησί και ανάμεσα στις δύο κοινότητες αλλά και στις βρετανικές δυνάμεις ασφαλείας και στρατό που διαδραμάτισαν καταλυτικό ρόλο στην έξαρση της σύγκρουσης. Οι εθνικιστές Ρεπουμπλικανοί καθολικοί θέλουν μια ενωμένη Ιρλανδία και δίνουν πρωταρχική σημασία στην ιρλανδική ταυτότητα και κουλτούρα και οι ενωτικοί προτεστάντες θέλουν τη Βόρεια Ιρλανδία να παραμείνει αναπόσπαστο μέρος του Ηνωμένου Βασιλείου και που δίνουν πρωταρχική σημασία στη βρετανική ταυτότητα. Οι πολιτικές του Λονδίνου ήταν τόσο αμφισβητούμενες που οι Ρεπουμπλικανοί κάνουν λόγο για απο-αποικιοκρατικό αγώνα. Η Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής του 1998 ήταν μια πολύ πολύπλοκη, και πολύ γενναία για όλες τις πλευρές, συμφωνία για να δοθεί ένα τέλος στα τριάντα χρόνια βίας στο νησί, στην περίοδο των «Troubles», σύμφωνα με τη βρετανική ορολογία, που στοίχισε τη ζωή σχεδόν τεσσάρων χιλιάδων ατόμων, ανδρών, γυναικών, παιδιών, από όλες τις πλευρές. Παρόλο που η συμφωνία έχει περιορισμένες αναφορές στην ΕΕ, η Ένωση ως υπόβαθρο είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες της αρχιτεκτονικής της, όπως εξήγησε στον «Π» ο Brian Gormally, επικεφαλής της Επιτροπής για τη Διοίκηση της Δικαιοσύνης και βετεράνος διαμεσολαβητής της ιρλανδικής σύγκρουσης. Που προειδοποιεί ότι η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ θα μπορούσε να διαταράξει τις λεπτές ισορροπίες στην αρχιτεκτονική της συμφωνίας.

Ακυβερνησία

Η ΕΕ από μόνη της ήταν μια εξαιρετικά ισχυρή εγγύηση για τις πιο σημαντικές νομικές πτυχές της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής και η «αποχώρησή» της λόγω του Brexit ανησυχεί πολλούς βετεράνους των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των προσπαθειών για ειρήνη στο νησί. Τόσο ο Brian Gormally όσο και ο καθηγητής διεθνούς δικαίου του Πανεπιστημίου Queens του Μπέλφαστ Brice Dickson, που ωστόσο εμφανίζεται πιο καθησυχαστικός και δεν θεωρεί ότι το Brexit από μόνο του θα απειλήσει τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής, επισημαίνουν ότι η κατάσταση στο νησί είναι ήδη πολύπλοκη. Το Brexit έρχεται σε μια στιγμή που οι δύο βασικές πολιτικές δυνάμεις της Βόρειας Ιρλανδίας, το ιρλανδοκεντρικό αριστερό κόμμα Sinn Fein και το βρετανοκεντρικό δεξιό συντηρητικό DUP έχουν ουσιαστικά πάψει να επικοινωνούν με αποτέλεσμα η Βόρεια Ιρλανδία να βρίσκεται σε μια περίοδο ακυβερνησίας. Την ίδια ώρα, η παρουσία παραστρατιωτικών δομών και αντιφρονούντων στην ειρήνη του 1998 στις δύο κοινότητες, έστω και εξαιρετικά περιορισμένων πλέον σε σχέση με την περίοδο των «Troubles», ανησυχεί πολλούς αναλυτές στο Μπέλφαστ καθώς θεωρούν ότι τα ακραία στοιχεία έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν προβλήματα. Τα οποία με τη σειρά τους θα μπορούσαν να φέρουν κλιμάκωση.

Σύμβολο διχοτόμησης

Καταλυτικής σημασίας στη φιλοσοφία και την εφαρμογή της συμφωνίας είναι η ουσιαστική κατάργηση του συνόρου ανάμεσα στη Βόρεια Ιρλανδία και τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας. Ενός συνόρου που χαράχθηκε το 1921 με τη διχοτόμηση της νήσου από τους Βρετανούς και την ίδρυση της Δημοκρατίας της Ιρλανδία στον νότο. «Πέραν και επιπλέον των τεχνικών δυσκολιών και επιπτώσεων, ένα σκληρό σύνορο ανάμεσα στη Βόρειο Ιρλανδία και τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας θα έχει έναν πολύ δυνατό συμβολικό χαρακτήρα μιας πραγματικότητας ενός διχοτομημένου νησιού», λέει ο Brian Gormally και τονίζει: «Θα έχουμε έναν συμβολισμό κίνησης προς τα πίσω» σε σχέση με τη «διαδικασία προς τα εμπρός» που έχει επιτευχθεί χάρη στη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής. Ο αυτοκινητόδρομος από το Μπέλφαστ στο Δουβλίνο είναι ο βασικός οδικός άξονας που ενώνει τις δύο Ιρλανδίες και περνάμε από τη μια μεριά στην άλλη χωρίς να καταλαβαίνουμε πότε περάσαμε. Αφήνουμε τον αυτοκινητόδρομο και περιπλανόμαστε στους μικρούς δαιδαλώδεις δρόμους που διασχίζουν τα σύνορα συνολικού μήκους πεντακοσίων χιλιομέτρων. Μερικές φορές ρωτάμε τους κατοίκους αν βρισκόμαστε στη Βόρειο Ιρλανδία ή στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας. Εμείς δεν καταλαβαίνουμε τη διαφορά ούτε υπάρχει κάποιο σαφές σε εμάς σημάδι ή σήμα ότι περάσαμε από την άλλη μεριά του συνόρου. Μέχρι το 1998 τα σύνορα φυλάσσονταν με δρακόντεια μέτρα από τις βρετανικές δυνάμεις, με φυλάκια, με checkpoints, με ειδικές δυνάμεις καμουφλαρισμένες στα μονοπάτια ανάμεσα στις δύο Ιρλανδίες. Οι έλεγχοι δεν ήταν για τα αγαθά, η Δημοκρατία της Ιρλανδίας και το Ηνωμένο Βασίλειο ανήκαν στην Ευρωπαϊκή Ενιαία Αγορά, ήταν έλεγχοι ασφάλειας που επιδείνωσαν και την οικονομία και την κοινωνία και που φυσικά ενίσχυαν την αίσθηση του διχασμού.

Τετραγωνισμός κύκλου;

Η ΕΕ, το Λονδίνο, το Δουβλίνο και οι πολιτικές δυνάμεις στη Βόρειο Ιρλανδία βρίσκονται μπροστά σε μια εφιαλτική άσκηση «τετραγωνισμού του κύκλου», καθώς ενώ κανείς δεν θέλει σκληρά σύνορα, το ενωτικό DUP, που στηρίζει την εξαιρετικά εύθραυστη κυβέρνηση της Τερέζα Μέι στο Λονδίνο απορρίπτει κάθε πρόταση, που έρχεται κυρίως από την ΕΕ, για ελέγχους ανάμεσα στη Βόρεια Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, με νοητή «γραμμή» την ιρλανδική θάλασσα, καθώς θεωρεί ότι κάτι τέτοιο θα πλήξει την ένωση με το Ηνωμένο Βασίλειο. Την ίδια άλλωστε άποψη έχουν και οι συντηρητικές δυνάμεις στο Λονδίνο ενώ την ίδια ώρα απορρίπτουν τις προτάσεις που επεξεργάστηκε η Τερέζα Μέι περί ενός διακανονισμού που θα επιτρέπει εν πολλοίς στο Ηνωμένο Βασίλειο να διατηρήσει μια ευθυγράμμιση με την Τελωνειακή Ένωση και που, κατά την άποψή τους, δεν προωθούν ένα «καθαρό Brexit». Και αυτά παρόλο που σε θέματα κτηνοτροφίας και δημόσιας υγείας πάντα υπήρχαν έλεγχοι και ειδικές διαδικασίες ανάμεσα στις δύο πλευρές της ιρλανδικής θάλασσας στους κόλπους του Ηνωμένου Βασιλείου. Το Δουβλίνο βρίσκεται σε μια εξαιρετικά δύσκολη θέση καθώς σε περίπτωση ενός Brexit χωρίς συμφωνία θα βρεθεί με ένα σύνορο με τρίτη χώρα το οποίο ωστόσο δεν θέλει επ’ ουδενί να διαταράξει. Μεγάλο θα είναι και το πλήγμα στην οικονομία και αυτό τρομάζει όλους τους παράγοντες του ιρλανδικού γρίφου.

Φωτογραφίες: Ελένη Παπαδοπούλου