Παγκύπριο Γυμνάσιο: Κατάντησε... ιδεολόγημα

Εννέα χρόνια πέρασαν απ’ όταν οι αρχιτέκτονες που ανέλαβαν τη κτηριακή αναβάθμιση του Παγκυπρίου Γυμνασίου υπέγραψαν το σχετικό συμβόλαιο. Έκτοτε, ακούστηκαν απόψεις, γράφτηκαν άρθρα, άλλαξαν πέντε υπ. Παιδείας και Πολιτισμού, έγιναν σημαντικές αλλά και… άτοπες τοποθετήσεις, ενώ οι ίδιες οι εργασίες υλοποίησης του έργου άρχισαν μόλις πριν από ένα χρόνο. Κι αυτό γιατί αμέσως μόλις έπιασε δουλειά η ομάδα των αρχιτεκτόνων, συγκροτήθηκε και μια Κίνηση «Υπεράσπισης του Παγκυπρίου», που έθετε εμπόδια στην κτηριακή αναβάθμιση του σχολείου. Ο δημόσιος λόγος ανήκε μέχρι τώρα σε μεγάλο βαθμό σ’ αυτή την Κίνηση, της οποίας ηγείται ο αρχιτέκτονας Χάρης Φεραίος και που, στην προσπάθεια διατήρησης της ιστορικής μνήμης του σχολείου, πρόβαλλε ολοένα και περισσότερους σκοπέλους στην κτηριακή αναβάθμισή του, βρίσκοντας ευήκοα ώτα στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού (ΥΠΠ). Από το 2008 που εμφανίστηκε η εν λόγω Κίνηση, ακούσαμε για το «αιματοβαμμένο κλιμακοστάσιο» της Σεβερείου, για τη «διχοτόμηση της αίθουσας τέχνης» στην οποία δίδαξαν ο Αδαμάντιος Διαμαντής και ο Τηλέμαχος Κάνθος, για τις υπέργειες γέφυρες που τοποθετήθηκαν στην αυλή του σχολείου και οι οποίες χαρακτηρίστηκαν «πασαρέλες».

Μάθαμε για την «προσπάθεια αφελληνισμού του Παγκυπρίου» και είδαμε σκίτσο του Πιν να παρουσιάζει την όψη του σχολείου με μιναρέ στη θέση της ελληνικής σημαίας. Τα επιχειρήματα έδωσαν τροφή στους πολιτικούς, με αποτέλεσμα το 2010, δύο χρόνια μετά την κατακύρωση του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, να διεξάγεται ένας πρωτοφανής δημόσιος διάλογος για το Παγκύπριο, που ξέφυγε από το πλαίσιο της συζήτησης για αυτήν καθαυτή την κτηριακή αναβάθμιση του σχολείου και βασίστηκε σε «θεωρίες συνωμοσίας περί αλλοίωσης της ελληνικότητας του σχολείου διά της υπονόμευσής του», όπως χαρακτηριστικά το διατύπωσε σε άρθρο του το 2011 ο τότε υπ. Παιδείας δρ Ανδρέας Δημητρίου, ο οποίος είχε προπηλακιστεί τότε σε δημόσια παρουσίαση των σχεδίων του έργου. «Εάν εισακούονταν όσοι αντιδρούσαν, αυτή τη στιγμή το Παγκύπριο θα έπρεπε να εκκενωθεί και να χαρακτηριστεί ετοιμόρροπο κτήριο», σημειώνει η ομάδα των αρχιτεκτόνων που κέρδισε τον διαγωνισμό κτηριακής αναβάθμισης του Παγκυπρίου. Σήμερα, οι Μαρία Μαύρου, Αναστασία Πίττα, Κυριάκος Αντωνίου και Χρίστος Μαραθοβουνιώτης παρουσιάζουν τα σχέδια του σχολείου, τα οποία αρκετές φορές χρειάστηκε να αναπροσαρμόσουν ως αποτέλεσμα συναινετικών λύσεων ανάμεσα σε υπουργούς και την Κίνηση υπεράσπισης του σχολείου. «Μόνο ο τότε υπουργός Ανδρέας Δημητρίου δεν παρενέβη», σημειώνουν.

Ιδιαιτερότητες

Το 2009, το ΥΠΠ παρέδωσε στους αρχιτέκτονες ένα τυπικό κτηριολογικό πρόγραμμα με όλα όσα χρειάζεται ένα σύγχρονο Λύκειο. Καθώς μέχρι τότε δεν υπήρχε συνολική εικόνα για το Παγκύπριο, οι αρχιτέκτονες προχώρησαν σε αποτύπωση του κτηρίου. «Υπήρχαν αίθουσες στις οποίες δεν καταφέραμε να μπούμε γιατί ήταν κλειδαμπαρωμένες και δεν έβρισκαν τα κλειδιά…», σημειώνει ο κ. Αντωνίου. Η αποτύπωση του Παγκυπρίου χρειάστηκε χρόνο, καθώς εκτός από τα πρακτικά ζητήματα, πρόκειται για ιστορικό κτήριο πολλών φάσεων, από 200 χρόνια πριν μέχρι 50 χρόνια πριν, με κτήρια πετρόκτιστα, από μπετόν κ.λπ. Μετά την ολοκλήρωση της αποτύπωσης, ακολούθησε η εφαρμογή του κτηριολογικού προγράμματος, που ήταν ιδιαίτερα απαιτητικό καθώς αφορούσε περί τους 700 μαθητές και ήθελε αρκετές επεμβάσεις. Το πρόγραμμα περιορίστηκε στους 500 μαθητές με αποτέλεσμα να μειωθούν και οι αίθουσες διδασκαλίας. «Είναι ένα σχολείο με ιδιαιτερότητες: υπάρχει, για παράδειγμα, μια αίθουσα εκδηλώσεων που χωράει 100 άτομα. Ενώ σε όλα τα υπόλοιπα σχολεία υπάρχει αίθουσα γυμναστικής χωρητικότητας 500 μαθητών όπου γίνονται οι διάφορες εκδηλώσεις, στο Παγκύπριο δεν μπορούσε να οικοδομηθεί λόγω διαρρύθμισης. Υπήρχαν επίσης αίθουσες που έπρεπε να διατηρηθούν: το αμφιθέατρο της Φυσικής π.χ., αλλά και αίθουσες διδασκαλίας που έφεραν το όνομα κάποιου. Ωστόσο έπρεπε να δημιουργηθούν και νέες αίθουσες για να υλοποιηθεί το κτηριολογικό πρόγραμμα. Στο σχολείο υπήρχε ένα τριώροφο κτήριο του 1972 χωρίς ιδιαίτερη αρχιτεκτονική αξία. Είναι αυτό που κατεδαφίστηκε.

Το κόστος για να το επισκευάσουμε και να το στηρίξουμε αντισεισμικά θα ήταν μεγαλύτερο από το να το ξαναχτίσουμε.» Η αντισεισμική αναβάθμιση είναι μια από τις κύριες εργασίες της ομάδας. Το Παγκύπριο θεωρείται κτήριο υψηλής επικινδυνότητας καθότι σχολείο αλλά και παλιό κτίσμα. Επιπλέον, η αντισεισμική στήριξη είναι καθιερωμένη πρακτική που προβλέπεται στη σχετική νομοθεσία. «Έγιναν αρκετές επεμβάσεις στους ορόφους των ιστορικών κτηρίων, έγιναν και αναπροσαρμογές εκσυγχρονισμού. Για παράδειγμα, για να πάνε οι μαθητές στις τουαλέτες, έπρεπε να διασχίσουν ολόκληρο το κτήριο και να φτάσουν σε τουαλέτες χωρίς παράθυρα ή πόρτες…». Οι αρχιτέκτονες επιχείρησαν -και σε μεγάλο βαθμό πέτυχαν- να ενώσουν τα διάφορα «αρχιτεκτονικά μέλη» του σχολείου δημιουργώντας ενιαίες διαδρομές: είτε μέσω μιας μεταλλικής υπέργειας γέφυρας στην αυλή του σχολείου και ανοίγοντας τα αδιέξοδα στα οποία οδηγεί τους μαθητές το ίδιο το κτήριο - όσοι είναι απόφοιτοι του Παγκυπρίου γνωρίζουν καλά τι σημαίνει διακίνηση σ’ αυτό. Επιδίωξαν επίσης να δώσουν ευελιξία στη διακίνηση των μαθητών και να δημιουργήσουν καλύτερους χώρους συνάθροισης, επαναφέροντας μάλιστα σε ένα σημείο το αρχικό αρχιτεκτονικό Π στον σχεδιασμό του σχολείου.

Αρνητικοί εξ αρχής

Ήδη από την πρώτη παρουσίαση της μελέτης στο ΥΠΠ, υπήρχαν αρνητικά σχόλια. «Οι πρώτες παρεμβάσεις αφορούσαν την πτέρυγα Θεοδότου (σ.σ. πρόκειται για πτέρυγα μεταγενέστερη του πρώτου, ιστορικού σχεδίου του Παγκυπρίου, που ενώνει το κύριο μέρος του σχολείου με τη Σεβέρειο Βιβλιοθήκη). «Η πτέρυγα αυτή είχε χαμηλή αρχιτεκτονική αξία και επιπλέον αλλοίωνε την αρχική αρχιτεκτονική γιατί έκλεινε τον ανοιχτό διάδρομο που οδηγεί στην αυλή και λειτουργεί σαν σκέπαστρο. Πρόθεσή μας αρχιτεκτονικά ήταν να επαναφέρουμε τη λογική του ανοιχτού διαδρόμου τοποθετώντας κάθετα τις αίθουσες ώστε να έχουν σωστό φωτισμό και αερισμό αλλά και να μην σκοτεινιάζουν τις υπόλοιπες αίθουσες. Το επιχείρημα για τα αρνητικά σχόλια ήταν πως στη μάχη της Σεβερείου Βιβλιοθήκης, που δόθηκε το 1956 στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα, οι μαθητές ανέβαιναν στη βιβλιοθήκη από το κλιμακοστάσιο και έριχναν πέτρες. Κι όταν οι Άγγλοι κατάφεραν να μπουν στο σχολείο, οι μαθητές κατέβηκαν από την ταράτσα της Σεβερείου, μπήκαν στην πτέρυγα Θεοδότου και από τα κλιμακοστάσια κατάφεραν να διαφύγουν, αφού πρώτα έγιναν κάποιες μάχες ανάμεσά τους. Επιπλέον, κάποιες αίθουσες στην πτέρυγα Θεοδότου ήταν οι τάξεις μερικών από τους ήρωες της ΕΟΚΑ και θεωρήθηκε ότι έπρεπε να διατηρηθούν. Αφαιρούσαμε επίσης τα κλιμακοστάσια.» Σήμερα, τα κλιμακοστάσια παραμένουν με υπουργική παρέμβαση στην αυλή του Παγκυπρίου, στο πλαίσιο συμβιβαστικής λύσης που πάντα αναζητούσε κάθε υπουργός -πλην του Ανδρέα Δημητρίου- σε σχέση με τις απαιτήσεις της Κίνησης Υπεράσπισης του Παγκυπρίου.

Μία ακόμη πρόταση των αρχιτεκτόνων που έπεσε στο κενό αφορούσε τη Σεβέρειο Βιβλιοθήκη, η οποία είναι ανοιχτή και στο κοινό τα απογεύματα. «Στα σχέδια προτείναμε την τοποθέτηση μιας γυάλινης πόρτας στην αρχή του διαδρόμου που ενώνει τη βιβλιοθήκη με το υπόλοιπο σχολείο, ούτως ώστε όταν μπαίνει κάποιος στη Σεβέρειο το απόγευμα, να μην έχει πρόσβαση στο υπόλοιπο σχολείο. Θεωρήθηκε ότι ήταν μια προσπάθεια αυτονόμησης της Σεβερείου και αφαιρέθηκε η πόρτα, με υπουργική απόφαση». Ακόμη και για τα αυτονόητα, οι αρχιτέκτονες δίνουν «μάχες»: προτάθηκε η τοποθέτηση ανελκυστήρα στη βιβλιοθήκη για να εξυπηρετεί τις στάθμες της (σ.σ. η Σεβέρειος είναι δομημένη σε επίπεδα) για όσους κουβαλούν κούτες βιβλίων αλλά και για την εύκολη διακίνηση στη βιβλιοθήκη. Ελέχθη ότι «δεν χρειάζεται». Ήταν μια μάχη, όμως, που κερδήθηκε. Ακόμη και η τοποθέτηση των χώρων υγιεινής είναι θέμα στο Παγκύπριο. Αν είναι κοντά σε αίθουσα όπου μαθήτευσε αγωνιστής της ΕΟΚΑ, είναι ασέβεια στη μνήμη του. Αν διευκολύνουν τους μαθητές, δεν… χρειάζεται… να πηγαίνουν «πογύρι»!.«Ξέρετε, υπάρχει ένας ισχυρισμός ότι καταστρέφεται το Παγκύπριο. Ποιοι το καταστρέφουν; Εκείνοι που το σχεδίασαν, λένε. Είναι ένα μεγάλο ψέμα. Εμείς προσπαθούμε να το διασώσουμε, να το καθαρίσουμε από όλα τα κακά αρχιτεκτονικά στοιχεία, να αναδείξουμε το ιστορικό κτήριο, να του δώσουμε αέρα, να κτιστούν νέες αίθουσες για τις λειτουργικές ανάγκες ενός σύγχρονου λυκείου με κέντρο το παιδί, με πρόσβαση σε άτομα με κινητικά προβλήματα. Εάν εισακούονταν όλοι όσοι αντιδρούν, αυτή τη στιγμή το Παγκύπριο θα έπρεπε να εκκενωθεί και να χαρακτηριστεί ετοιμόρροπο κτήριο. Είναι σχεδόν υπό κατάρρευση. Τι θέλουν; Να καταρρεύσει; Να σκοτώσουν τα παιδιά; Όσοι αντιδρούν θέλουν το σχολείο να λειτουργεί σαν ένα μουσείο. Ούτε να αλλάξουμε τα μωσαϊκά, ούτε να βάλουμε καινούργια καλωδίωση για το διαδίκτυο, για όλα όσα απαιτούνται σήμερα σε ένα σύγχρονο σχολείο. Να μείνει όπως είναι, ξεχνώντας και τον εκσυγχρονισμό και την αντισεισμική στήριξη. Ακούσαμε ακόμα και ότι στο Παγκύπριο δεν χρειάζεται να έχει μαθητές με κινητικά προβλήματα!». Οι εργασίες κτηριακής αναβάθμισης του Παγκυπρίου Γυμνασίου ολοκληρώνονται, αν όλα λειτουργήσουν βάσει χρονοδιαγραμμάτων, σε 2,5 χρόνια.

Οι πρόσφατες αντιδράσεις

Το 2015, ο νυν υπουργός Παιδείας Κώστας Καδής εξήγγειλε την έναρξη των εργασιών για την κτηριακή αναβάθμιση του σχολείου. Για να γίνει αυτό, το έργο -το κόστος του οποίου ανέρχεται στα 8 εκατ. ευρώ και αποτελεί το μεγαλύτερο πρότζεκτ με το οποίο καταπιάστηκε ποτέ το ΥΠΠ- πέρασε από όλες τις διαδικασίες και έχει όλες τις απαιτούμενες άδειες. Οι αντιδράσεις, ωστόσο, δεν εξέλειπαν. Στο πλαίσιο των εργασιών, προέκυψαν δύο θέματα: αυτό της μεταφοράς μωσαϊκών από τα κατεχόμενα για χρήση στο Παγκύπριο και εκείνο της καταστροφής αρχαιοτήτων στη διάρκεια των εκσκαφικών εργασιών. «Το Τμήμα Αρχαιοτήτων από την πρώτη μέρα παρακολουθεί τις εργασίες», δήλωσε στον «Π» η διευθύντρια του τμήματος Μαρίνα Ιερωνυμίδου, διαβεβαιώνοντας πως λειτουργοί του τμήματος βρίσκονται στον χώρο όποτε χρειαστεί και επιβλέπουν τις εκσκαφές. «Σκάβουμε 10 - 10 εκατοστά, για να μην χαθεί τίποτα», σημειώνουν οι αρχιτέκτονες. Σύμφωνα με τη διευθύντρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων, υπάρχει μια ένδειξη για ύπαρξη μεσαιωνικής στέρνας στον χώρο και αναμενόταν το κλείσιμο του σχολείου για να ξεκινήσει σχετική ανασκαφή. Σε σχέση με τη μεταφορά και χρήση μωσαϊκών από τον Πενταδάκτυλο, δεν αποτελεί νέα πρακτική για το Παγκύπριο Γυμνάσιο αλλά έχει ήδη ακολουθηθεί και σε άλλα σχολεία. Σε παλαιότερο ρεπορτάζ του «Π», αναφέρεται ότι οι κανονισμοί των Τεχνικών Υπηρεσιών ορίζουν συγκεκριμένες πλάκες από μωσαϊκό για χρήση στα σχολεία. Αυτές οι πλάκες δεν μπορούν να αναζητηθούν αλλού καθώς στις ελεύθερες περιοχές της Δημοκρατίας δεν λειτουργεί πλέον καμία βιοτεχνία κατασκευής τους. Επιπλέον, με βάση τον κανονισμό της Πράσινης Γραμμής δομικά υλικά μπορούν να μεταφερθούν στις ελεύθερες περιοχές χωρίς οποιοδήποτε πρόβλημα.