Neshe Yashin: «Η τέχνη μπορεί να αγκαλιάσει τα πληγωμένα παιδιά»

Sevgul Uludag

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Πριν από δέκα χρόνια, μια τέτοια μέρα του Μαρτίου (23/03/2014 για την ακρίβεια), η αγαπημένη μας φίλη, η διάσημη Κύπρια ποιήτρια και συγγραφέας Neshe Yashin, δημοσίευσε στην τουρκική εφημερίδα Yeniduzen το άρθρο της με τίτλο «Η πραγματική χώρα της ειρήνης». Δέκα χρόνια μετά, αποφάσισα να το μοιραστώ με τους αναγνώστες μου στον «Πολίτη» κάποια αποσπάσματα, πιστεύοντας ότι είναι ένα πολύ συγκινητικό άρθρο. Η Neshe Yashin έγραψε τα ακόλουθα: «Μόνο τα ποιήματα, τα τραγούδια, ο χορός, η τέχνη, που δεν αναγνωρίζουν σύνορα, μπορούν να ανυψώσουν τις ψυχές. Η τέχνη μπορεί να αγκαλιάσει και να φροντίσει τα πληγωμένα παιδιά.»

«Το αίσθημα του να είσαι άστεγος»

«Το αίσθημα έλλειψης στέγης πρέπει να μου ήρθε μετά το 1974. Δεν μπορώ να θυμηθώ πραγματικά πώς ήταν πριν, αλλά τουλάχιστον το νησί ήταν ολόκληρο εκείνη την εποχή και παρ’ όλο τον πόνο και τα σημάδια που άφησε η εισβολή, η αίσθηση του ανήκειν δεν είχε πληγεί σε τόσο μεγάλο βαθμό. Παλαιότερα αυτό που λέγαμε σχολείο μας ήταν δικό μας και το σπίτι μας, ακόμα κι αν ήταν νοικιασμένο, μας ανήκε. Ακόμα κι αν δεν το αγκάλιασα ολόκληρο και ακόμα κι αν δεν ένιωθα ειρήνη και γαλήνη σε αυτό, τουλάχιστον εκείνη την εποχή αποκαλούσα κάπου 'το σπίτι μου'. Αυτό ίσχυε τόσο για το οικογενειακό μας σπίτι όσο και για τη χώρα ως «σπίτι».

​

Η Neshe Yashin σε μικρή ηλικία μπροστά από το σπίτι της στην Περιστερώνα.

​

Χρόνος - μνήμη

«Μετά το 1974, ξαφνικά έχασα τη χώρα μου και στην πραγματικότητα το σπίτι της οικογένειάς μου. Μετά τη φρίκη που είδαν τα μάτια μου που μόλις είχαν βγει από την παιδική ηλικία, η εκπαίδευση είχε αρχίσει σε ένα ολοκαίνουργιο και τεράστιο σχολείο. Τα σύμβολα που ανήκαν στους Ελληνοκύπριους είχαν κατεβεί και αντικατασταθεί με νέα σύμβολα – τα μπλε και τα άσπρα έδωσαν τη θέση τους στα κόκκινα και τα άσπρα. Υπήρχε μια παράξενη αίσθηση στις τάξεις. Ο χρόνος έχανε τη μνήμη του και την αγνοούσε.

Από το νοικιασμένο σπίτι μας, είχαμε μετακομίσει σε ένα νέο σπίτι σε ένα χωριό που ανήκε στους Ελληνοκύπριους. Στην πραγματικότητα, ξαφνικά, είχα χάσει τους συγγενείς μας και τους φίλους μου. Οι συγγενείς μας, αφού έγιναν πρόσφυγες το 1963, ζούσαν σε πολύ δύσκολες συνθήκες σε πρόχειρα σπίτια που μετέτρεψαν μαγαζιά σε σπίτια και εγκαταστάθηκαν σε πολυτελή σπίτια Ελληνοκυπρίων. Όταν επέστρεφα στο χωριό, παρατηρούσα ότι κάθονταν στα μπαλκόνια με λουλούδια και έπιναν τον καφέ τους σαν να ζούσαν σε αυτά τα σπίτια από τότε που γεννήθηκαν. Ήταν σαν να έλεγαν: 'Μπράβο τους. Μας έκαναν κακό και πήραν αυτό που τους άξιζε'. Τα πνεύματα των Ελληνοκυπρίων που περιφέρονταν σε εκείνα τα σπίτια γίνονταν σαν μαντίλι που σκέπαζε το βλέμμα και τις εκφράσεις του προσώπου εκείνων που ήρθαν να ζήσουν σε εκείνα τα σπίτια μετά».

«Είχαν γίνει άλλοι άνθρωποι τώρα»

«Εξετάζοντας τα πρόσωπά τους έψαχνα να βρω τους ανθρώπους που γνώριζα από τα παιδικά μου χρόνια, αλλά τώρα είχαν γίνει άλλοι άνθρωποι. Τα έπιπλα δεν τους ταίριαζαν. Κάθονταν σε πολυθρόνες και κοιμόντουσαν σε κρεβάτια που δεν θα μπορούσαν να τους ανήκουν και έτρωγαν από πιάτα που κουβαλούσαν τους πρώην ιδιοκτήτες τους σε τραπέζια που κάποτε είχαν μοιραστεί άλλοι. Στους δρόμους κυκλοφορούσαν άνθρωποι ντυμένοι με ρούχα που δεν τους ταίριαζαν πραγματικά, τα ρούχα που άφησαν πίσω τους οι Ελληνοκύπριοι. Τα πάντα ήταν διαποτισμένα από ένα είδος βαθιάς αποξένωσης. Και οι σχέσεις κάποιων συγγενών μας μαζί μας είχαν γίνει διαφορετικές. Τώρα, δεν αισθάνονταν φτωχότεροι από εμάς και μύριζαν τον αέρα για να δουν τι άλλο θα μπορούσαν να πάρουν. Υπήρχαν αρκετά λάφυρα προς διανομή και φυσικά θα έπαιρναν μερίδιο από αυτά. Και γι' αυτό ήταν σημαντικό να σταθούν κοντά στο κυβερνών κόμμα».

​

Η Neshe στην αγκαλιά της μητέρας της στην Περιστερώνα.

​

«Ζούσαν ως φαντάσματα»

«Νέοι άνθρωποι τριγυρνούσαν στους δρόμους απ’ όπου είχε περάσει ο θάνατος. Τα έπιπλα των προηγούμενων και η μυρωδιά τους πάνω σ’ αυτά ήταν ακόμα εκεί. Το φάντασμα του παρελθόντος ζούσε κρυφά στα σπίτια απ’ όπου οι ιδιοκτήτες αναγκάστηκαν να φύγουν. Σε ένα σπίτι που ανήκε σε άλλους, στο σπίτι ενός Ελληνοκύπριου, με πόνο που με διέλυε, σπαρταρούσα από μια ανησυχία που δεν μπορούσα να προσδιορίσω. Η αίσθηση της βρομιάς ήταν τυλιγμένη γύρω μου. Η τρομακτική μοναξιά που με συνόδευε από την παιδική μου ηλικία είχε γίνει βαθύτερη. Προσπαθούσα να ξεφύγω από αυτόν τον κόσμο που δεν ήθελα, με τη βοήθεια των βιβλίων. Καθώς διάβαζα στο μπαλκόνι με την εφηβική ακμή, μέσα από τα χοντρά γυαλιά μου τα βιβλία που θα με ταξίδευαν σε άλλες ζωές, έβλεπα τις κοπέλες της σικ οικογένειας να κάνουν βόλτες με τους άντρες συγγενείς τους. Βρίσκοντας τις ζωές τους απρόσιτες, ζήλευα αλλά και τις περιφρονούσα.»

​​

Nήπιο με τον μικρό της αδελφό Zeki και ένα παιδί από το χωριό Περιστερώνα.

​

​«Υποτίθεται ότι θα ήμασταν ευτυχισμένοι»

«Καθώς επέστρεφα σε ένα μέρος που κάποτε είχε γίνει πόλεμος, κάποιοι άνθρωποι ήταν κάπου θαμμένοι, τα μέρη πληγωμένα με ίσως μαζικούς τάφους, ακόμα και σε εκείνη την τρυφερή ηλικία συγκλονίστηκα από μια σπαρακτική πραγματικότητα που μου αφηγούταν η ζωή. Ήταν σαν να ζούσα μέσα σε ένα ψέμα. Τι ήταν αυτό το μέρος; Ποια ήμουν εγώ; Υπήρχε πραγματικά κάτι που ονομαζόταν 'εμείς'; Εντάξει, ποιοι ήμασταν "εμείς"; Υπήρχε ο ισχυρισμός ότι ήμασταν νικηφόροι άνθρωποι που υποτίθεται ότι πρέπει να είμαστε ευτυχισμένοι. Όλα αυτά που είχαν συμβεί ονομάστηκαν «Επιχείρηση Χαούμενης Ειρήνης». Οι εχθροί μας άξιζαν αυτό που τους είχε συμβεί εξαιτίας όσων είχαν κάνει σε εμάς. Τελικά απελευθερωθήκαμε. Οι απελευθερωτές μας κυκλοφορούσαν στους δρόμους νικηφόροι, μας έκαναν επίδειξη και μας έλεγαν "Σας σώσαμε, πρέπει να νιώθετε ευγνωμοσύνη προς εμάς.". Τι θα μπορούσα να κάνω λοιπόν με τις φωνές που ούρλιαζαν μέσα μου; Σε απόγνωση, τις μετέτρεψα σε ποιήματα. Μόνο για μένα, χωρίς να τα διαβάζω σε κανέναν, χωρίς να τα μοιράζομαι με κανέναν. Δημιούργησα λέξεις από τα δάκρυα, στίχους από Επανάσταση»: Τους έγραψα στο τετράδιό μου που έδινε φως στη μίζερη ζωή μου. Όταν δεν μπορούσα να κοιμηθώ από τη βαρύτητα των ημερών, όταν ένιωθα εντελώς μόνη μέσα στο κενό του οδυνηρού κόσμου, δημιούργησα λέξεις από τα δάκρυα, στίχους από Επανάσταση.

Έγραψα τα εξής στο σημειωματάριό μου:

ΝΕΚΡΑ ΠΑΙΔΙΑ

Στην τουρκική πλευρά

Σ’ ένα μικρό τάφο

Ένα παιδί από την Κύπρο, θυσία στον πόλεμο, λέει,

«Άνθρωποι, γιατί πέθανα

Ήμουν ακόμα μωρό

Κανένα έγκλημα δεν έκανα

Γιατί με βάλατε σ’ ετούτο το σκοτάδι»;

Στην ελληνική πλευρά

Σ’ ένα μικρό τάφο

Κάτω από μια χαρουπιά

Ένα άλλο παιδί από την Κύπρο, θυσία στον πόλεμο, λέει,

«Γιατί πέθανα

Θέλω να σκαρφαλώσω στη χαρουπιά

Γιατί με βάλατε σε τούτο το σκοτάδι»;

Στην πραγματικότητα και τα δύο αυτά παιδιά ήμουν εγώ και μετά από εκείνη την ημέρα δεν μεγάλωσα. Πριν από δέκα χρόνια αν βρέθηκα στο νότιο μισό του νησιού μας, που ανήκε στον 'εχθρό' μας, ήταν γιατί δεν ήξερα τι να κάνω λόγω του πόνου μου, ότι δεν ανήκα σε κανένα από τα δύο μέρη, στο πατρικό μου σπίτι –τουλάχιστον ήθελα να είμαι κοντά στο άλλο μισό της χώρας μου που μου ήταν απαγορευμένο.»

«Μια επίμονη ελπίδα»

«Σήμερα υπάρχει μέσα μου μια τρεμάμενη αναταραχή ότι ίσως επανενωθεί και ταυτόχρονα ένα είδος δυσπιστίας. Αυτή η λαχτάρα είναι πολύ πέρα από τις βαρετές τεχνικές λεπτομέρειες που συζητούνται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Ποιος θα ενώσει τις διαιρεμένες ψυχές μας; Ποιος θα ενδιαφερθεί για το κατεστραμμένο παρελθόν μας; Στον κατάλογο της ατζέντας του τραπεζιού των διαπραγματεύσεων, σε ποιον αριθμό θα βρισκόταν αυτό; Ξέρω μόνο μια λύση σε αυτό: Μόνο τα ποιήματα, τα τραγούδια, ο χορός και οι τέχνες, που δεν γνωρίζουν σύνορα, μπορούν να ανυψώσουν τις ψυχές. Η τέχνη μπορεί να αγκαλιάσει και να φροντίσει τα πληγωμένα παιδιά. Η πραγματική χώρα της ειρήνης είναι η τέχνη.»

​

H Neshe Yashin.

​

Παραμένει η παιδική αγνότητα

Η Neshe Yashin, που ήταν συμμαθήτριά μου στα χρόνια μας στο Αγγλικό Κολέγιο, έχει ακόμα την ίδια παιδική αγνότητα, τις ελπίδες και τα δάκρυα, τη δυσπιστία και το κουράγιο να πιστεύει στο μέλλον. Συνεχίζει να γράφει κάθε βδομάδα στην εφημερίδα Yeniduzen. Πρόσφατα τη χτύπησε ένα αυτοκίνητο, σπάζοντας το πόδι και το χέρι της, αλλά παρόλα αυτά προσπαθεί να διατηρήσει την παιδική της αγνότητα, αντλώντας ελπίδα ακόμα και από τις πιο δύσκολες συνθήκες, σαν η Πολυάννα του νησιού μας. Της εύχομαι ταχεία ανάρρωση και την ευχαριστώ που μοιράζεται μαζί μας τα πολύτιμα λόγια της που βγαίνουν από την ψυχή της.

​