Ο πρώην Τ/Κ ηγέτης Μεχμέτ Αλί Ταλάτ, ανήμερα των τ/κ εκλογών, μιλά στον «Πολίτη» για τη δική του περίοδο εξουσίας και τη σχέση αμοιβαίου συμφέροντος που καλλιεργήθηκε με την Άγκυρα κατά τη διάρκεια των κρίσιμων ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων για επίλυση του Κυπριακού. Ο ρόλος του Μεχμέτ Αλί Ταλάτ στην πορεία προς το Σχέδιο Ανάν και αργότερα ως ηγέτη των Τουρκοκυπρίων από το 2005 έως το 2010 θεωρείται ένας από τους πιο θετικούς, κυρίως –αν και όχι πάντοτε– λόγω της ικανότητάς του να προωθήσει τη λύση, σε συντονισμό με την Άγκυρα.
Όταν ο Ταλάτ διαδέχθηκε τον ιστορικό ηγέτη των Τουρκοκυπρίων Ραούφ Ντενκτάς, μετά τη ρήξη του τελευταίου με το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), βρέθηκε αντιμέτωπος με μια απογοητευμένη τ/κ κοινή γνώμη, πληγωμένη από την καθολική απόρριψη του σχεδίου επανένωσης από τους Ελληνοκυπρίους.
Ο συνομιλητής του εκείνη την εποχή, Πρόεδρος Τάσσος Παπαδόπουλος, είχε ηγηθεί της εκστρατείας κατά του Σχεδίου Ανάν, θεωρώντας το σχέδιο των Ηνωμένων Εθνών ιδιαίτερα επιζήμιο για την ελληνοκυπριακή πλευρά. Στις ειρηνευτικές συνομιλίες, ωστόσο, ο Παπαδόπουλος απέφυγε να προσδιορίσει όλες τις αλλαγές που επιθυμούσε να γίνουν στο σχέδιο, γεγονός που δυσχέρανε την πρόοδο, ανέφερε ο Ταλάτ στον «Π».
Αμοιβαίος σεβασμός-κοινοί στόχοι
Ο Ταλάτ είχε ένα σημαντικό πλεονέκτημα: Η Τουρκία, υπό τη σχετικά νέα τότε κυβέρνηση του ΑΚΡ, μοιραζόταν ως κοινό στόχο με τους Τουρκοκυπρίους τη λύση του Κυπριακού. «Η Τουρκία γνώριζε πολύ καλά ότι χωρίς λύση του Κυπριακού δεν θα ήταν δυνατή η ένταξη στην ΕΕ, άρα είχαμε έναν κοινό στόχο», είπε ο Ταλάτ. Η σχέση με την Άγκυρα, σημείωσε, χαρακτηριζόταν από αμοιβαίο σεβασμό, συχνές διαβουλεύσεις και συντονισμό πολιτικών κινήσεων και θέσεων. «Αυτό δεν συνέβη τα επόμενα χρόνια και σίγουρα όχι σήμερα», πρόσθεσε.
Η αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας
Ο Ταλάτ επεσήμανε ότι, στη σημερινή συγκυρία, η παρουσία και οι παρεμβάσεις της Τουρκίας στα κατεχόμενα είναι πολύ έντονες. Η τουρκοκυπριακή ηγεσία «φαίνεται να υπακούει πλήρως στις απαιτήσεις της Άγκυρας» και να μην προχωρά σε τίποτα χωρίς προηγουμένως να ζητήσει την άδειά της. «Ήταν πολύ διαφορετικά όταν ήμουν στην εξουσία», είπε. Η αυξανόμενη τουρκική επιρροή αντικατοπτρίζεται επίσης σε ένα φαινόμενο αυταρχικών τάσεων προς την τ/κ κοινότητα, «ωστόσο», όπως λέει, «τα δικαστήριά μας, οι εφημερίδες μας, η κοινωνία γενικότερα παραμένουν δημοκρατικές. Δεν ελέγχονται με τον τρόπο που ελέγχεται η κυβέρνηση».
Ο Ντενκτάς και ο στρατός
Ο πρώην Τ/Κ ηγέτης σημείωσε ότι η σχέση του με την Άγκυρα διέφερε όχι μόνο από τη σημερινή αλλά και από εκείνη του προκατόχου του, Ραούφ Ντενκτάς, ο οποίος είχε στενότερες σχέσεις με τον τουρκικό στρατό, δημιουργώντας διαφορετική δυναμική. Ο Ντενκτάς θεωρούσε τον στρατό «ιερό θεσμό». Συμβουλευόταν τον στρατό –που τότε είχε τεράστια δύναμη– περισσότερο από την κυβέρνηση. Η στενή του σχέση με τον στρατό τού επέτρεπε να επηρεάζει την τουρκική κυβέρνηση και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να την αγνοεί πλήρως.
Όταν ο Ταλάτ ήταν ηγέτης της αντιπολίτευσης, τον Μάρτιο του 2003, ο Ντενκτάς επρόκειτο να μεταβεί στη Χάγη για να συμφωνήσει με τον Παπαδόπουλο σχετικά με την υποβολή του Σχεδίου Ανάν σε χωριστά δημοψηφίσματα. Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας της Τουρκίας είχε αποφασίσει, παρουσία του Ντενκτάς, να μην απορρίψει την πρόταση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ. Παρ’ όλα αυτά, ο Ντενκτάς αποφάσισε να πει «όχι». Αργότερα αποκαλύφθηκε ότι ο στρατός τον είχε συμβουλέψει να απορρίψει την πρόταση.
Καλές σχέσεις με το ΑΚΡ
Ακόμα και πριν την εκλογή του, ο Ταλάτ διατηρούσε καλές σχέσεις με κορυφαία στελέχη του ΑΚΡ, μεταξύ των οποίων ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο Αμπντουλάχ Γκιουλ. Μόλις ανέλαβε την εξουσία, η σχέση αναβαθμίστηκε, «επειδή είχαμε τον ίδιο στόχο –την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ μέσω της λύσης του Κυπριακού». Σύμφωνα με τον Ταλάτ, η Άγκυρα εκείνη την περίοδο στήριζε τη λύση και σεβόταν τις γνώσεις και την εμπειρία του στο Κυπριακό.
Η συμφωνία Γκαμπάρι
Όταν ο υφυπουργός του ΟΗΕ Ιμπραΐμ Γκαμπάρι επισκέφθηκε την Κύπρο τον Ιούλιο του 2006, ο τότε ΓΓ Κόφι Ανάν κάλεσε τηλεφωνικά τους δύο ηγέτες, Ταλάτ και Παπαδόπουλο, προτείνοντάς τους να συμφωνήσουν σε ένα πλαίσιο αρχών και αποφάσεων.
«Μέχρι τότε, ο Γενικός Γραμματέας ζητούσε από την ελληνοκυπριακή πλευρά να καθορίσει τις αλλαγές που ήθελε στο Σχέδιο Ανάν, ώστε να τις διαπραγματευτούμε, αν ήταν δυνατόν. Το ζητούσαμε κι εμείς αλλά ο Τάσσος δεν το έκανε». Κατά τη διάρκεια της συνομιλίας, ο Ανάν πίεσε τους δύο ηγέτες να αλλάξουν πορεία και να συστήσουν τεχνικές επιτροπές και ομάδες εργασίας για συζήτηση θεμάτων υψηλού και χαμηλού επιπέδου. «Για να μην απορρίψω την πρόταση του Γενικού Γραμματέα, την αποδέχθηκα επιτόπου. Η Τουρκία δεν το γνώριζε. Μετά συμφωνήσαμε στο κείμενο και ενημέρωσα την Άγκυρα. Δεν ήταν ενθουσιασμένοι αλλά δεν αντέδρασαν έντονα». Ο Ταλάτ εξέφρασε τη λύπη του που η συμφωνία Γκαμπάρι δεν εφαρμόστηκε παρά μόνο όταν ανέλαβε ο Δημήτρης Χριστόφιας. «Μέχρι τον Χριστόφια, δεν μπορούσαμε καν να συμφωνήσουμε στα ονόματα των τεχνικών επιτροπών».
Η οδός Λήδρας
Παρόμοιο μοτίβο, είπε, υπήρξε και στις διαπραγματεύσεις για το άνοιγμα της οδού Λήδρας, που χώριζε τις δύο κοινότητες στην Παλιά Λευκωσία από τη δεκαετία του ’60. Με τον Παπαδόπουλο, οι δύο πλευρές συμφώνησαν να κατεδαφίσουν το οδόφραγμα αλλά διαφώνησαν στο άνοιγμα της διόδου για πεζούς.
«Ήταν στρατιωτική περιοχή και ο στρατός ήθελε να τη διατηρήσει», εξήγησε. «Πρότεινα να κατασκευάσουμε μια γέφυρα για να περνούν οι πεζοί αλλά ο Τάσσος δεν το ήθελε. Έβαζε εμπόδια γιατί δεν ήθελε να ανοίξει το οδόφραγμα». Παρά την αντίθεση του στρατού, ο Ταλάτ αποφάσισε να αφαιρέσει τη γέφυρα, χωρίς να συμβουλευτεί προηγουμένως την τουρκική κυβέρνηση ή τον στρατό. «Πήγα στην Τουρκία, συνάντησα τον αρχηγό του στρατού και τον υπουργό Εξωτερικών και τους έπεισα. Συμφώνησαν να δώσουν εντολή για την αφαίρεση της γέφυρας». Ωστόσο, ο Παπαδόπουλος έθεσε νέες απαιτήσεις για το καθεστώς της ουδέτερης ζώνης και τα ετοιμόρροπα κτήρια.
«Όταν εκλέχθηκε ο Χριστόφιας, είπαμε 'ας το ανοίξουμε'. Οι διαπραγματευτές συμφώνησαν και το οδόφραγμα άνοιξε». «Αν θέλεις να κάνεις κάτι, μπορείς να βρεις τον τρόπο», σχολίασε ο Ταλάτ.
Οι ιστορικές συγκλίσεις Χριστόφια-Ταλάτ
Από το 2008 έως το 2010, Χριστόφιας και Ταλάτ πέτυχαν σημαντικές συγκλίσεις, γνωστές ως «Συγκλίσεις Ντάουνερ», βασισμένες σε έγγραφα του ΟΗΕ που διέρρευσαν. Σημείο-καμπής αποδείχθηκε ο Ιανουάριος του 2010, όταν ο Ταλάτ, σε συνεννόηση με την Τουρκία, υπέβαλε πακέτο προτάσεων για σειρά θεμάτων. «Δώσαμε λύσεις σε κρίσιμα ζητήματα, όπως το FIR, τη διασταυρούμενη και σταθμισμένη ψήφο για τις προεδρικές εκλογές και την ισότητα Τούρκων και Ελλήνων υπηκόων». Αν και ο Χριστόφιας αρχικά απέρριψε το πακέτο, τελικά οι δύο ηγέτες κατέληξαν σε συγκλίσεις στα περισσότερα ζητήματα. Το πιο καινοτόμο σημείο ήταν η διασταυρούμενη ψήφος, όπου κάθε κοινότητα θα ψήφιζε και για υποψήφιο της άλλης, με σταθμισμένο τρόπο –για πρώτη φορά στην ιστορία του νησιού. «Η Τουρκία δεν ήταν ευχαριστημένη με αυτό αλλά τους έπεισα. Τους είπα: 'Θέλετε μια συμφωνία μακράς διάρκειας ή μια που θα υπονομευθεί αμέσως;' Και μου είπαν: 'Προχώρα!'»
Η αλλαγή πολιτικής της Τουρκίας
Ο Ταλάτ αναγνώρισε ότι τότε η Άγκυρα ήθελε πραγματικά λύση, σε αντίθεση με σήμερα, όπου προωθεί λύση δύο κρατών και αναγνώριση του ψευδοκράτους. «Αυτή είναι η πραγματική της θέση σήμερα αλλά είναι μόνιμη; Μπορεί να αλλάξει; Πιστεύω πως ναι. Εξαρτάται από το τι θα κερδίσει η Τουρκία από μια λύση». Αν και η ένταξη στην ΕΕ δεν βρίσκεται πλέον στην ατζέντα και το ΑΚΡ έχει αλλάξει ριζικά, ο Ταλάτ εξακολουθεί να πιστεύει ότι μια λύση εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Άγκυρας, αν και αναγνωρίζει ότι η κυβέρνηση της Τουρκίας περιλαμβάνει πλέον και το υπερεθνικιστικό ΜΗΡ. Ερωτηθείς αν μπορεί να αποκατασταθεί σχέση αμοιβαίου σεβασμού με την Άγκυρα, απάντησε πως, με τον χρόνο, είναι εφικτό. «Ο Ερντογάν είναι πολύ πραγματιστής πολιτικός», είπε. Ο επόμενος Τουρκοκύπριος ηγέτης θα πρέπει να πείσει την Άγκυρα να εγκαταλείψει τη γραμμή των δύο κρατών, η οποία «οδηγεί μόνο σε περιπέτειες». «Υπάρχουν άνθρωποι στην Άγκυρα με γνώση και διάθεση να βοηθήσουν. Είναι εφικτό –απλώς μπορεί να χρειαστεί χρόνος», κατέληξε.
